به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از اکوایران، نزدیک به سه ماه پیش از این، ابراهیم رئیسی به طالبان هشدار داد: «به توافقنامه حقابه احترام بگذارید یا با عواقب آن مواجه خواهید شد». در پاسخ به او، یکی از چهره‌های سرشناس طالبان به صورت تمسخرآمیز یک ظرف آب ۲۰ لیتری تقدیم کرد و گفت که این‌قدر ما را با اولتیماتوم نترسان.
به نوشته بلومبرگ، حدود یک هفته بعد و طی یک درگیری مرزی، دو مرزبان ایرانی و یک عضو طالبان جان‌شان را از دست دادند. اکنون یک فرد آگاه به این خبرگزاری گفته که این گروهک خود را برای جنگ آماده می‌کند و طالبان هزاران سرباز و صدها بمب‌گذار انتحاری را به منطقه فرستاده است.
دعوت به دیپلماسی
پس از دو دهه جنگ با ایالات متحده، اکنون رهبران طالبان خود را در حال جنگ با همسایگان می‌بینند. مناقشه با ایران بر سر کمبود منابع آب، منطقه‌ای را که در حال حاضر ناآرام بود، بی‌ثبات‌تر می‌کند.
ایران در سال ۱۹۷۳ قراردادی را با افغانستان امضا کرد که طبق آن باید سالانه مقدار معینی آب در شرایط آب‌وهوایی «عادی» از رودخانه هیرمند افغانستان به ایران سرازیر شود. آب طولانی‌ترین رودخانه افغانستان برای کشاورزی حیاتی بوده منبع مصرف میلیون‌ها نفر در هر دو کشور است.
ایران استدلال می‌کند که طالبان پس از بازگشت به قدرت، عرضه آب را کاهش داده و طرف افغانستانی به تعهدات خود در این توافق عمل نمی‌کند. هفته گذشته، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی گفت که «توافق‌هایی اولیه» با دولت طالبان در مورد حقوق ایران برای آب از هلمند وجود دارد. رئیسی در جریان سفر به استان فقیرنشین سیستان و بلوچستان که به شدت از کمبود آب رنج می‌برد، گفت: «حرف‌های مرا جدی بگیرید. به مسئولان و حاکمان افغانستان هشدار می‌دهم که به حقابه مردم سیستان احترام بگذارند».
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در اردیبهشت گفت که اظهارات رئیسی نامناسب بوده و می‌تواند به روابط دو کشور آسیب برساند. امیرخان متقی، وزیر امور خارجه طالبان می‌گوید که این موضوع به خاطر خشکسالی بوده و افغانستان به توافقنامه احترام می‌گذارد.
از خود این پیمان برداشت‌های متفاوتی می‌توان داشت. این منبع می‌گوید که تأمین آب باید در زمان خشکسالی «تعدیل» شود و هر دو کشور باید برای حل‌وفصل هر مشکلی وارد «مذاکرات دیپلماتیک» شوند.
آماده برای جنگ؟
اما علی‌رغم دعوت به دیپلماسی، طالبان آماده جنگ شده است. این فرد که خواست نامش فاش نشود، گفت که علاوه بر سربازان و بمب‌گذاران انتحاری، استقرار نظامی بی‌سابقه آن نیز شامل صدها وسیله نقلیه نظامی و سلاح‌های به جا مانده از ایالات متحده است.
عمر صمد، کارشناس ارشد اندیشکده شورای آتلانتیک مستقر در واشنگتن و فرستاده سابق افغانستان در کانادا و فرانسه، گفت: «هر دو طرف می‌توانند موضع خود را توجیه کنند». او همچنین به «وضعیت طولانی بحران» افغانستان و نیاز ایران به آب در زمان خشکسالی اشاره کرد. او گفت: «اگر هیچ یک از دو طرف خواهان حل این موضوع از طریق مجاری دیپلماتیک نباشد، از نظر سیاسی غیرمنطقی خواهد بود و منجر به بی‌ثباتی منطقه‌ای می‌شود؛ آن هم در زمانی که هیچ یک از طرفین نمی‌توانند درگیری را تحمل کنند».
سوء مدیریت
طی دهه‌ها، این توافق منبع تنش بوده است. مدت‌هاست ایران استدلال کرده که آب کافی دریافت نمی‌کند. این وضعیت با تسلط طالبان که طی سال‌های خشکسالی اتفاق افتاد، بدتر شد. در حالی که تجزیه‌وتحلیل مواضع دو طرف دشوار است، زیرا هیچ اطلاعاتی دقیقی از آب مورد مناقشه در دسترس نیست، فاطمه امان، کارشناس ارشد غیرمقیم اندیشکده خاورمیانه می‌گوید که ایران فقط باید خودش را سرزنش کند. او گفت: «مقامات ایرانی بیش از ۴۰ سال فرصت داشتند تا در مدیریت آب سرمایه‌گذاری کنند یا منطقه را برای فاجعه آماده کنند. آنها شکست خوردند».
به گزارش رسانه‌های محلی، نمایندگان مجلس ایران در ماه ژوئن گفتند که وضعیت سیستان و بلوچستان به حدی وخیم است که اگر مردم به آب دسترسی نداشته باشند، یک «فاجعه انسانی» رخ خواهد داد. بر اساس یک گزارش، بیش از ۱۰ هزار خانوار در سال گذشته از مرکز استان فرار کردند.
حداقل ۳۰۰ شهر و شهرستان در ایران با استرس شدید آبی مواجه هستند. بر اساس یک برآورد، منبع سدها در حال تبخیر بوده و بیش از ۹۷ درصد کشور تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد. به گفته یکی از دانشگاهیان، حدود ۲۰ میلیون نفر به شهرها نقل مکان کردند زیرا زمین برای کشاورزی بسیار خشک است. برخی از حدود ۳ میلیون افغانستانی که برای فراز از چندین دهه جنگ به ایران گریخته بودند نیز تحت تأثیر قرار گرفته‌اند.
در آستانه فروپاشی
دمای جهانی در ماه ژوئن رکورد زد و کشورهایی از ایتالیا گرفته تا چین با گرمای سوزان مواجه شدند. افغانستان نیز از قاعده مستثنا نیست.
به گفته دفتر هماهنگی امور بشردوستانه سازمان ملل متحد، این کشور در حال فروپاشی ناشی از خشکسالی است؛ به طوری که در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال ۲۰۲۰، خانوارهایی که تأثیرات آن را حس کردند، ۶ برابر شد. طبق این گزارش، حدود ۶۴ درصد مردم افغانستان در سال ۲۰۲۲ تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته، در حالی که کیفیت آب ۳۰ استان از ۳۴ استان آن بسیار پایین است. به گفته سازمان ملل، این روندی است که انتظار می‌رود در دهه‌های آینده ادامه یابد.
درگیری آبی در حالی رخ می‌دهد که افغانستان با شرایط اضطراری دیگری مواجه است. سازمان بین‌المللی کار در گزارشی اعلام کرد که صدها هزار نفر از زمان بازگشت طالبان در دو سال پیش، شغل خود را از دست داده‌اند و زنان بار سنگین آن را متحمل می‌شوند. اقتصاد به دلیل تحریم‌ها فلج شده و جامعه بین‌المللی دولت طالبان را به رسمیت نمی‌شناسد که باعث شده دسترسی افغانستان از سیستم مالی جهانی قطع شود.
بحران گرسنگی کشور نیز بدتر در حال تشدید است. طبق گزارش سازمان ملل، افغانستان در سال جاری به ۴.۶ میلیارد دلار برای حمایت از بیش از ۲۰ میلیون‌نفری که با گرسنگی حاد مواجه هستند، نیاز دارد. اما این مانع از واکنش تهاجمی طالبان بر سر مسئله آب نشده است.
تنها دو روز پس از هشدار رئیسی، ملا عبدالغنی برادر، معاون نخست‌وزیر در امور اقتصادی دستور داد تا کار بند جنجالی بخش‌آباد بر فراز هیرمند از سر گرفته شود؛ پروژه‌ای که سال‌ها به دلیل درگیری و تلاش‌های ایران برای توقف آن به تعویق افتاده بود.
شکست دیپلماسی
هنوز با گذشت بیش از دو ماه، هیچ پیشرفتی در حل مسائل با ایران حاصل نشده است. کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در یک کنفرانس مطبوعاتی در ۱۰ جولای گفت: «ما هیچ مانعی برای اجرای تعهدات و تامین حقابه ایران ندیده‌ایم. گفت‌وگوها در سطوح مختلف با دولت موقت افغانستان در حال انجام است و ما به پیگیری آن ادامه خواهیم داد».
طالبان همچنین با سایر همسایگان نیز اصطکاک ایجاد کرده است. این کشور در حال ساخت یک کانال آبیاری عظیم در منطقه شمالی خود است تا آب حوضه آمودریا که در غیر این صورت به ازبکستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی سرازیر می‌شود را هدایت کند. علی‌رغم ابراز نگرانی از سوی ازبکستان، این کشور همچنین قول داده است که مانع اجرای این پروژه نشود.
فاطمه امان می‌گوید آب فرامرزی هرگز نباید سیاسی شود. اما او همچنین واقع‌بین است. او می‌گوید که منطقه باید برای درگیری‌های بیشتر ناشی از تغییرات اقلیمی آماده شود.
اسمیت نیز در مورد ایران و افغانستان گفت: «دو طرف باید بنشینند و درک بهتری از معاهده آب ۱۹۷۳ پیدا کنند. هر دو کشور «دولت‌هایی منزوی دارند، اما حتی کشورهای منزوی برای سازگاری با تغییرات آب‌وهوایی به کمک نیاز دارند. بقا در یک سیاره گرم‌شونده نیاز به همکاری با همه، حتی طالبان دارد».
نظر شما