به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از خبرگزاری تسنیم؛ مقام معظم رهبری در دیدار با نخبگان و استعدادهای برتر علمی در سال ۱۳۹۷ با تاکید بر «ضرورت ارتباط علمی با کشورهایی که در مسیر رشد جهشی قرار دارند»، متذکر شدند: «این‌گونه کشورها عمدتاً در آسیا هستند، بنابراین باید نگاهمان به شرق باشد نه به غرب ضمن اینکه نگاه به غرب و اروپا جز معطل ماندن، منت کشیدن و کوچک شدن فایده‌ای ندارد.»
کشور چین با شتاب بسیار زیادی در حوزه‌های صنعت، فناوری، علمی، آموزش، پزشکی و .... در حال توسعه است و سرعت رشد توسعه این کشور به ویژه در حوزه هوافضا چندین برابر کشورهای توسعه‌یافته از جمله آمریکا است.
"علم نافع" عنوان پرونده ویژه‌ای است که در گروه اجتماعی تسنیم دنبال شده و در این پرونده ویژه قرار است به "علم نافع" یعنی علمی که در نگاه مقام معظم رهبری حل‌کننده مسائل کشور است به صورت مبسوط پرداخته شود.
مطالعه و بررسی روند برنامه‌ریزی‌ها، چشم‌اندازها و موفقیت‌های کشورهای توسعه یافته‌ای همچون چین به ویژه در صنعت فضایی، می‌تواند برای کشوری مثل ایران نیز مفید فایده باشد.
در همین رابطه به سراغ دکتر "مهیار نادری" از نخبگان فضایی کشور و از فارغ‌التحصیلان رشته هوافضا از دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و دکترا از دانشگاه هوافضای پکن رفتیم که به تازگی به همراه تیمی از نخبگان جوان فضایی کشور، کتاب "روند توسعه صنعت فضایی چین" را تالیف کرده‌اند!
مهیار نادری دانشجوی برتر دانشگاه بیهانگ چین در سالهای ۲۰۱۷ و ۲۰۱۹ بوده است و بیش از ۵ سال سابقه فعالیت در مراکز مرتبط با صنعت فضایی کشور داشته است و هم اکنون نیز همکار تحقیقاتی دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی است؛ در این گفت‌وگو خواهید خواند:
اخراج متخصصان و دانشجویان هوافضای چینی از آمریکا
تدوین برنامه ۴۰ ساله چین برای اعزام به فضا
سامانه ناوبری "بِیدو" چین جایگزین سیستم ناوبری امریکا (GPS)
رسیدن چین به ایستگاه بین‌المللی فضایی بومی تا یک سال آینده!
سبقت عربستان، امارات و ترکیه از ایران برای هزینه در صنعت هوافضا
مشروح قسمت اول این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: سابقه کشور چین در ورود به دانش و صنعت هوافضا به چه سالی باز می‌گردد؟
بحث هوافضا در چین به قرن ۱۳ میلادی باز می‌گردد، زمانی که چینی‌ها برای نخستین بار در دنیا از راکت‌هایی که در واقع نیزه‌های خرج‌دار بودند، در جنگ علیه مغول‌ها استفاده کردند و در نتیجه آن، موشک‌های اولیه عملاً توسط چینی‌ها اختراع شده است.
اگرچه چین در حوزه پرتابه‌های خرج‌دار پیش‌قدم بود اما توسعه صنعت فضایی چین در دوره نوین، از سال ۱۹۴۹ و بعد از انقلاب این کشور رخ داد؛ در آن دوران، بسیاری از متخصصان چینی در بهترین دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی آمریکا و کشورهای مختلف دنیا مشغول به تحصیل و کار بودند.
۶ سال بعد در سال ۱۹۵۵ به دلیل اختلافات میان چین و آمریکا بر سر مسائل جنگ سرد و کمونیسم و...، متخصصان و دانشجویان هوافضای چینی از آمریکا اخراج شدند که به نظر بنده همین امر به نقطه عطفی در صنعت هوافضای چین تبدیل شد؛ دولت چین از این نخبگان اخراج‌شده با آغوشی باز استقبال و به سرعت آنها را حمایت کرد و از آنها برای تقویت توان علمی ــ صنعتی کشور بهره برد؛ این نکته بسیار مهم و حائز اهمیت و شامل درس‌های بزرگی برای بهره‌گیری حداکثری از توان نخبگانی کشور است.
یک سال بعد (۱۹۵۶) نخستین مرکز تحقیقات فضایی چین توسط "چیان سوئه سِن" پدر موشکی چین تاسیس می‌شود و نخبگان گرد هم آمده و شروع به کار می‌کنند؛ چین برای توسعه نخستین نسخه چینیِ موشک روسی آر-۲ که خود نمونه کپی‌برداریشده از موشک آلمانی وی-۲ (در جنگ جهانی دوم) بود، با شوروی همکاری داشت اما ۴ سال بعد (در سال ۱۹۶۰) به دلیل اختلافات چین و شوروی، روس‌ها کارشناسان و متخصصان خود را از کشور چین فراخواندند و متخصصان چینی را نیز از کشور خود اخراج کردند و مجدداً چین تنها شد.
چین از این برهه به بعد با تکیه بر تجربیات خود و استفاده از نبوغ و توانمندی‌های داخلی، به سرعت شروع به مهندسی معکوس موشک روسی آر-۲ و توسعه سوخت آن کرد و توانست نمونه چینی را ظرف تنها دو ماه پس از خروج روس‌ها تحت عنوان موشک "دونگفِنگ-۱" با موفقیت پرتاب کند!
بعد از این پرتابِ موفق، چینی‌ها با برنامه‌ریزی‌های دقیق، تدوین سندهای توسعه در حوزه‌های مختلف هوافضا، توسعه پرتابگرها، ماهواره‌برها و زیرساختها، توانستند به صورت گام به گام این صنعت را گسترش دهند تا جایی که پس از آزمایش‌های متعدد نهایتاً توانستند نخستین ماهواره بومی خود را در سال ۱۹۷۰ در مدار زمین قرار بدهند که این ماهواره در نوع خود به نسبت ماهواره‌های کشورهای دیگر از جمله شوروی و آمریکا، از نظر کارایی و وزنی بسیار متفاوت بوده و پیشرفت‌های چشمگیری داشت.
علیرغم اینکه در فرهنگ عامه ایرانی‌ها و بسیاری از مردم دنیا، کشور چین به کپی‌کاری معروف است اما با توجه به مطالعات تاریخی و تجربیات شخصی، بنده از نزدیک شاهد بودم که این کپی‌کاری‌ها و مهندسی معکوس‌ها همواره به صورتی بوده است که فناوری موجود را یک پله به جلو برده و فرایند را بر حسب الزامات، بهینه‌تر کرده است که این امر در بیشتر صنایع چین به راحتی قابل مشاهده است.
کشور چین از سال ۱۹۷۰ با نخستین پرتاب فضایی خود، به رده کشورهای صاحب فناوری فضایی اضافه شد و از آن مرحله به بعد شروع به توسعه انواع ماهواره‌برها در کلاس‌های وزنی مختلف با توانایی حمل محموله‌های متفاوت کرد و همزمان فرایند تحقیقات و ساخت انواع ماهواره‌های سنجشی، مخابراتی، ناوبری و آزمایشی را در دستور کار قرار داد که از این راه، تجربیات بسیاری بدست آورد و توانست سبد محصولات خود را گسترش دهد.
تسنیم: نحوه برنامه‌ریزی برای تحقق اهداف ترسیم شده در چین به چه صورت بوده است؟
چینی‌ها با تدوین برنامه‌های بلندمدت ۱۰ تا ۴۰ ساله و نیز برنامه‌های کوتاه‌مدت ۵ ساله، چشم‌انداز و برنامه ماموریت‌های فضایی کشور را تعریف و تدوین می‌کنند و همواره بر اساس آن پیش می‌روند؛ به عنوان نمونه، برنامه اعزام فضانورد که در دهه ۶۰ میلادی تعریف شده بود، ۴۰ سال بعد و در سال ۲۰۰۳ با اعزام نخستین فضانورد چینی به فضا محقق شد؛ لازمه و پیش‌نیاز این قبیل موفقیت‌ها، برنامه‌ریزی دقیق، ثبات مدیریتی، تحقیقات پیوسته و پایدار، توسعه متناسب زیرساختها و گسترش توانمندی‌ها در انواع فناوری‌های مورد نیاز است.
توسعه آزمایشگاه‌های تخصصی، پایگاه‌های پرتاب، ایستگاه‌های زمینی و پیشرفت متناسبِ توان صنعت ساخت و تولیدِ کشور در کنار پرورش متخصصان از جمله مهم‌ترین موضوعاتی بود که باید در چین به سرعت توسعه پیدا می‌کرد که همه اینها مواردی بود که همگام با یکدیگر طی برنامه ۴۰ سال توسعه پیدا کرد و در کنار آن هر ۵ سال نیز اهداف کوتاه‌مدت تدوین شد تا مطمئن شوند که این اهداف تا چه حد محقق شده است.
برنامه‌های فضایی چین در انواع حوزه‌ها از جمله اعزام فضانورد، ساخت آزمایشگاه‌ها و ایستگاه فضایی، فرود بر سطح کره ماه و انجام کاوش، اعزام کاوشگر به مریخ، ساخت ماهواره‌های ناوبری، سنجشی و مخابراتی و تزریق آنها در مدارهای لئو تا ژئو توسط ماهواره‌برهای بومی توسعه پیدا کرده و امروز چین در همگی این زمینه‌ها به کشوری کاملا مستقل تبدیل شده است.
در تابستان امسال کشور چین با تکمیل شبکه ناوبری ماهواره‌های بومی خود یا همان سامانه ناوبری "بِیدو" با دقت بالا پوشش جهانی ایجاد کرده است؛ افزون بر ۳۰۰ هزار دانشمند، مهندس و متخصص فنی، از بیش از ۴۰۰ موسسه، دانشگاه و شرکت از سراسر چین در ساخت و توسعه‌ی این سامانه مشارکت داشته‌اند.
چند سالی است که تراشه‌های مورد نیاز برای دریافت سیگنال‌های ناوبری بیدو در تلفن‌های همراه و گیرنده‌های تولیدی چین لحاظ شده است که این امر به تدریج چین را از سیستم ناوبری آمریکا (GPS) مستقل خواهد کرد!
جالب اینکه از سال گذشته، بیش از ۶ میلیون خودرو، ۳۰ هزار خودرو پست، ۸۰ هزار اتوبوس، ۷۰۰۰ هزار کشتی و انبوهی از موشک‌ها و ادوات نظامی چین از سامانه‌ی ناوبری بِیدو استفاده می‌کنند و امروز بسیاری از کشورهای دنیا بویژه کشورهای عضو طرح کمربند و جاده در حال توسعه زیرساخت‌های خود جهت بهره‌مندی از سامانه ناوبری چینی‌ها هستند.
ماهواره‌های مخابراتی و سنجشی چین نیز کاملاً بومی هستند و از توانمندی‌های داخل در توسعه زیرساختها، شبکه و کاربردها استفاده شده است؛ در موضوع نسل جدید شبکه اینترنت و ماهواره‌های اینترنتی، کشور چین به سرعت در حال توسعه است و اخیراً نیز تعدادی ماهواره‌ی آزمایشی برای ایجاد شبکه اینترنت ماهواره‌ای پرتاب شده و جالب اینکه در حوزه توسعه ماهواره‌های کوانتومی، کشور چین در جهان پیشرو است.
از سال ۲۰۱۱، دولت آمریکا هرگونه همکاری شرکت‌های آمریکایی را با چین در حوزه‌های فضایی تحریم کرده است و جالب اینکه پیشتر نیز، از ابتدای فعالیت ایستگاه بین‌المللی فضایی آمریکا، تاکنون هیچ فضانورد چینی اجازه ورود به این ایستگاه را نداشته است؛ شناخت درست رفتار و سیاست‌های آمریکا از ۷۰ سال پیش، باعث شد تا چینی‌ها از همان اوایلِ تدوین برنامه‌های فضایی خود، در فکر ایجاد ایستگاه فضایی بومی خود باشند که این هدف در طی این همه سال تغییر نکرده است و با پیشرفت‌های گام به گام، متوازن و پایدار کشور، توان صنعت فضایی چین امروز به حدی رسیده که این کشور قرار است تا سال ۲۰۲۲ این امر را محقق کند!
در این راستا تا امروز ۲ آزمایشگاه فضایی با موفقیت در مدار زمین قرار گرفته است و ضمن موفقیت‌آمیز بودن آزمایش‌های لازم، فناوری‌های تزریق، ملاقات مداری و بازگشت کپسول با موفقیت به پایان رسیده است؛ مقامات چین همچنین اعلام کرده‌اند که درب ایستگاه فضایی چین پس از راه‌اندازی به روی همه کشورها باز است و همه میتوانند از آن استفاده کنند و نکته قابل توجه اینکه پس از سال ۲۰۰۳ و اعزام نخستین فضانورد، این کشور تا امروز ۱۱ فضانورد خود را با تکیه بر توان داخل به فضا اعزام کرده است!
نمونه موفق دیگر از برنامه‌های فضایی چین، بحث توسعه و پرتاب کاوشگرهای فضایی است که اتفاقا در هفته‌ای که گذشت این کشور پنجمین کاوشگر ماه خود، موسوم به "چانگئه-۵" را با کمک ماهواره‌بر بومی "لانگمارچ-۵" (بعنوان بزرگ‌ترین و جدیدترین ماهواره‌بر چینی که از پشرفته‌ترین فناوری‌ها در موتور و زیرسیستمها برخوردار است) با موفقیت راهی کره ماه کرده است؛ کشور چین در حالی "چانگئه-۵" را برای مطالعه و نمونه‌برداری از ماه اعزام کرد که این اتفاق آخرین بار توسط شوروی ۴۴ سال پیش انجام شده است و اگر کشور چین بتواند این ماموریت را با موفقیت انجام دهد، به دلیل ویژگی‌ها و نوآوری‌های خاصی که لحاظ کرده است، در این زمینه یک دستاورد جدید فناورانه در سطح جهانی ثبت خواهد کرد.
چین در سال ۲۰۱۹، چانگئه-۴ را بر روی سطح دورتر ماه یعنی جایی که تا به حال دست بشر به آن نرسیده و برای بشر بصورت مستقیم قابلیت رویت نبود، نشاند؛ پیچیدگی‌های فنی، سناریوها و فناوری‌های پیشرفته به کار رفته در این پروژه در حدی بود که ناسا اذعان کرد که این یک دستاورد بسیار بزرگ برای صنعت فضایی دنیا است و حتی از چینی‌ها درخواست کردند که داده‌ها و اطلاعات مربوطه را در اختیار آنها قرار بدهند که چینی‌ها بر خلاف رفتار آمریکایی‌ها نمونه‌ها، تصاویر و یافته‌های علمی خود را در اختیار ناسا قرار دادند!
در تابستان امسال نیز چینی‌ها نخستین کاوشگر مریخ خود را با نام "تیانوِن-۱" با موفقیت به سوی مریخ اعزام کردند که جامعه علمی منتظر رسیدن آن به سیاره همسایه مریخ و دریافت داده‌ها و نتایج تحقیقاتی مربوطه هستند.
تسنیم: از نظر سرمایه‌گذاری در صنعت هوافضا، وضعیت کشور چین و ایران چگونه است؟
چین بعد از آمریکا، دومین کشوری است که در حوزه فضایی بیشترین سرمایه‌گذاری را می‌کند و طبق آماری که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد کشور آمریکا با ۴۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت فضایی پیشرو جهان است و کشور چین با ۵.۸ میلیارد دلار رتبه دوم را دارد البته هر چند میزان سرمایه‌گذاری‌ها بسیار مهم و حائز اهمیت است اما نکته بسیار مهم‌تر، بررسی روند توسعه یک کشور است؛ به عنوان مثال سرمایه‌گذاری فضایی چین در سال ۲۰۱۸ نسبت به ۲۰۱۷، بیش از ۵۵۰ درصد رشد داشته است یعنی بیش از ۵ برابر! که این امر حاکی از اهمیت این حوزه برای چین و در واقع نمایانگر عزم این کشور برای رشد جهشی است.
در مقایسهاین آمار با ارقام کشورمان باید بگویم که در سال ۲۰۱۸ (بر اساس منابع منتشر شده غربی)، برای صنعت فضایی ایران نزدیک به ۱۴۲ میلیون دلار هزینه شده است. نکته جالب اینجاست که عربستان سعودی ۱۶۵ میلیون دلار، ترکیه ۲۷۶ میلیون دلار و امارات ۳۸۳ میلیون دلار برای توسعه صنعت فضایی خود هزینه کرده‌اند که این زنگ خطری است از اینکه کشورهای اطراف ایران با عزم، ثبات، شتاب و پایداری روز افزونی در حال فعالیت در حوزه فضایی هستند!
به عنوان نمونه کشورهای عربی از جمله عربستان و امارات پروژه‌های فضایی مشترکی (در زمینه ساخت ماهواره و غیره) با چین دارند و حتی این دو کشور به ترتیب در توسعه زیرسیستم‌هایی از کاوشگر چینیِ چانگئه-۴ و ۵ مشارکت داشتند.
چین در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ برای دو سال پیاپی توانسته رتبه نخست در زمینه تعداد پرتاب‌های فضایی دنیا را بدست بیاورد؛ به عنوان نمونه در سال ۲۰۱۹ با ۳۴ پرتاب در رتبه نخست و بالاتر از آمریکا با ۲۷ پرتاب قرار گرفت که در هر یک این پرتاب‌ها غالباً بیش از یک ماهواره در مدار قرار گرفته است؛ تعداد ۳۴ پرتاب در سال یعنی بطور میانگین هر ۱۰ روز یک پرتاب انجام شده است! که این رقم در مقایسه با کشورمان که سالانه ۱ یا نهایتاً ۲ پرتاب انجام می‌دهیم بسیار قابل توجه است. فرآیند ساخت تجهیزات، آزمایش زیرسیستمها، سرهم کردن زیرمجموعه‌ها، آماده‌سازی موشک و ماهواره و فرستادن آن روی سکو و شارژ و آماده‌سازی نهایی ... بسیار زمانبر، دقیق و پیچیده است.
حالا شما فکر کنید کشور چین چه مدیریت و برنامه‌ریزی‌هایی کرده است که بتواند ظرف هر ۱۰ روز یک پرتاب انجام دهد! جالب اینکه این پرتاب‌ها از پایگاه‌های پرتاب مختلف و در کلاس‌های وزنی و ابعادی متنوع انجام می‌شود که همین امر کار را بسیار سخت می‌کند یعنی اینطور نیست که یک مدل موشک باشد و هر دفعه همان را پرتاب کنند بلکه این پرتاب‌ها با ماهواره‌برهای مختلف به مقصد مدارهای متفاوت انجام می‌شود ...
نظر شما