افزایش ۱۰ پله‌ای جایگاه کیفی انتشارات علمی ایران در ۱۱ سال اخیر

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، دکتر محمدجواد دهقانی سرپرست ISC گفت: بررسی های انجام شده در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس نشان می دهد که رشد استنادهای دریافتی پژوهشگران کشور در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ به حدود ۵ درصد رسید و بر این اساس جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت های علمی دنیا شد. این واقعیتی است که با نرمال سازی استنادها در اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ و مقایسه آن با سال ۲۰۱۸ بدست آمده است.

دهقانی اظهار داشت: بررسی ها نشان می دهد که حتی با حذف خوداستنادی، ایران هنوز جایگاه نخست رشد کیفی دنیا را در اختیار دارد. نتایج بیشتر بررسی و تجزیه و تحلیل علم سنجی نشان می دهد که ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده از جایگاه ۲۳ دنیا در سال ۲۰۱۱ به جایگاه ۱۲ در سال ۲۰۲۰ ارتقا یافته است. ایران در سال ۲۰۱۹ درجایگاه ۱۴ دنیا قرار داشت.

وی افزود: این درحالی است که ایران از نظر حجم و کمیت انتشارات علمی در پایگاه استنادی بین المللی اسکوپوس در سال ۲۰۱۹ در جایگاه ۱۵ دنیا قرار داشت این حاکی از تاکید و توجه پژوهشگران به اثر بخشی و کیفیت انتشار یافته های پژوهشی است.

سرپرست ISC ادامه داد: مرجعیت علم و فناوری در دنیا اولین بند از سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. مرجعیت به معنی محل رجوع قرار گرفتن است. اینکه علم تولید شده در داخل کشور چقدر مورد استفاده سایر پژوهشگران در دنیا قرار می گیرد شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی ایران در سطح بین المللی است و استناد مقبول ترین شاخص در سطح بین المللی برای سنجش میزان مرجعیت علمی است.

وی گفت: استنادها بیانگر میزان استفاده از علم تولید شده توسط سایر پژوهشگران هستند و به همین دلیل آنها را شاخصی برای ارزیابی اثرگذاری علم تولید شده می دانند. اثرگذاری شکل های مختلفی دارد. علم تولید شده می تواند بر صنعت، اقتصاد و اجتماع تاثیرگذار باشد که هدف غائی مدنظر از علم است.

دهقانی خاطرنشان کرد: اما اینکه علم تولید شده چقدر در بین سایر پژوهشگران در سطح بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد نیز تحت عنوان اثرگذاری علمی قلمداد می شود. این شاخص در ارزیابی های علمی کاربرد بسیار وسیعی دارد بطوریکه در ارتقا پژوهشگران یا بررسی وضعیت آنها جهت استفاده از یک فرصت شغلی به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد.

وی ادامه داد: محاسبه مقدار خام استنادها روش صحیحی برای سنجش میزان اثرگذاری علمی نیست. به همین دلیل استنادها را قبل از مقایسه نرمال سازی می کنند. تعداد استنادهای دریافتی از یک رشته به رشته دیگر متفاوت است و همچنین مقالات قدیمی تر فرصت بیشتری برای دریافت استناد دارند. به عنوان مثال، مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۲ منتشر شده است فرصت بیشتری برای دریافت استناد نسبت به مقاله‌ای که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده دارد.

سرپرست ISC یادآور شد: تفاوت بین رشته های موضوعی در علم نیز باید لحاظ شود. مثلاً مقالات حوزه میکروبیولوژی چندین برابر مقالات حوزه ریاضی استناد دریافت می کنند. بر همین اساس، قبل از مقایسه های استنادی بهترین روش نرمال سازی استنادهاست.

وی افزود: براساس شاخص استناد نرمال شده (Field-Weighted Citation Impact) در پایگاه اسکوپوس مقالات جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ حدود ۲۵ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کرد. این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۱.۱۳ رسیده است که یعنی مقالات ایران ۱۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند. در سال ۲۰۲۰ میزان استناد نرمال شده کشور به ۱.۲۵ درصد افزایش یافته است. این امر حاکی از توجه بیشتر پژوهشگران به بعد کیفی انتشارات علمی است.

سرپرست ISC گفت: بررسی رتبه جهانی ایران از نظر شاخص استناد نرمال شده در طول ۱۰ سال گذشته نشان می دهد که کشور در سال ۲۰۱۱ در جایگاه ۲۳ بود که به تدریج این جایگاه بهبود یافته است. به طوری که در سال ۲۰۱۷ در جایگاه ۱۸، در سال ۲۰۱۹ به جایگاه ۱۴ و نهایتاً در سال ۲۰۲۰ به جایگاه ۱۲ ارتقا یافته است. این درحالی است که جایگاه کشور از نظر کمیت و حجم انتشارات علمی در همین سال ۱۵ است و این حاکی از توجه بیشتر و تاکید بر کیفیت در مقایسه با کمیت تولیدات علمی در سال های اخیر است.

دهقانی افزود: بر این اساس مشاهده می شود که جمهوری اسلامی ایران به سرعت در حال رشد است، اما به هر ترتیب کشور نیازمند به تقویت خود در حوزه مرجعیت علمی است. ایران براساس استناد نرمال شده در سال ۲۰۱۹ رتبه ۱۴ و در سال ۲۰۲۰ رتبه ۱۲ دنیا را در اختیار دارد.

وی گفت: کشورهای دانمارک، هلند، سوئیس، بلژیک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، آمریکا، آلمان، اسپانیا و فرانسه به مراتب استنادهای بیشتری نسبت به ایران دریافت می کنند. مثلاً مقالات دانمارک در سال ۲۰۱۹ حدود ۸۰ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کند در حالی که مقالات ایران در همین حدود ۱۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

سرپرست ISC گفت: بررسی های بیشتر نشان می دهد که میزان رشد استناد نرمال شده ایران در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ به حدود ۵ درصد رسیده که براساس آن جمهوری اسلامی ایران پیشتاز رشد کیفیت و اثرگذاری علم در بین قدرت های علمی دنیا شد. کشورهای لهستان با ۳ درصد، مالزی با ۲.۹ درصد، کره جنوبی ۱.۹ درصد و روسیه با ۱.۳ درصد رشد در جایگاه دوم تا پنجم قرار دارند.

وی گفت: استنادها هر چند بیانگر شاخصی برای سنجش میزان مرجعیت علمی هستند، اما می دانیم که خالی از آفت نیستند. خوداستنادی هر چند ذاتاً همراه علم است، اما اگر مقدار آن بیش از اندازه باشد نوعی آفت محسوب می شود. به منظور کنترل تاثیر خوداستنادی آنها حذف شدند. نتیجه نشان داد که در سال ۲۰۱۹ مقالات ایران ۳۲ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کند.

دهقانی اضافه کرد: خوداستنادی نشان می دهد که چقدر از علم ایران توسط پژوهشگران کشور و چقدر توسط سایر پژوهشگران دنیا مورد استفاده قرار می گیرد. افزایش استنادهای مقالات کشور نشان می دهد که هر دو گروه امروزه بیشتر از قبل از مقالات تولید شده ایران استفاده می کنند. نسبت این دو نشان می دهد که میزان استفاده از علم کشور توسط سایر پژوهشگران دنیا نسبت به استنادهایی که در داخل صورت می گیرد در حال افزایش است.

وی گفت: در سال ۲۰۰۵ متوسط استناد نرمال شده کشور با حذف خود استنادی ۰.۴ بود که یعنی مقالات کشور ۶۰ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کردند، اما امروز در سال ۲۰۲۰ این رقم به ۰.۷ رسیده است که یعنی مقالات کشور ۳۰ درصد کمتر از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

سرپرست ISC ادامه داد: با حذف خوداستنادی رتبه ایران در سال ۲۰۱۹ از ۱۴ به ۱۸ و نیز در سال ۲۰۲۰ از رتبه ۱۳ به ۱۶ می رسد. در این حالت کشورهای سوئیس، بلژیک، هلند، دانمارک، سوئد، استرالیا، انگلستان، کانادا، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، آلمان، تایوان، کره جنوبی و ترکیه قبل از ایران قرار می گیرند. مقالات دانمارک، سوئیس، هلند، بلژیک، سوئد، استرالیا، کانادا و انگلستان حتی بعد از حذف خوداستنادی بین ۱ تا ۳۳ درصد بیش از متوسط بین المللی استناد دریافت می کنند.

وی افزود: علیرغم این نتایج، بررسی ها نشان می دهد که در مقایسه میزان رشد استنادهای نرمال شده سال ۲۰۱۹ با سال ۲۰۱۸، با حذف خوداستنادی باز هم جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست از نظر رشد کیفیت علم در دنیا در بین قدرت های علمی برتر را داشته است. میزان رشد مربوطه حدود ۱.۵ درصد بوده است. کشور لهستان با رشد ۱.۵ در جایگاه بعدی قرار دارد.

دهقانی تاکید کرد: مرجعیت علمی اولین بند از سند سیاست های علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری را تشکیل می دهد و تقویت آن با هدف توسعه قلمروهای علم کشور از اهمیت برخوردار است. یکی از راه های پرداختن به این مسئله افزایش وزن استنادها در آیین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی است. همچنین به منظور مقایسه استنادی کشورها، مقالات، دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی، نرمال سازی استنادها ضروری است. به هرحال رشد ایران و همچنین رتبه استنادی کشور نشان می دهد که کیفیت مقالات کشور به سرعت در حال رشد است.