افزایش ۱۰ برابری سهم تحقیق و توسعه صنایع کشور در تولید علم

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، دکتر محمدجواد دهقانی سرپرست ISC و رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری در بیسـت و دومـین کنـگره سراسری همـکاری های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملّـی گفت: در فرایند تغییر نسل، مراکز آموزش عالی تا سال ۱۹۴۵، آموزش مهمترین وظیفه دانشگاه ها را تشکیل می داد، اما از این سال به بعد پژوهش به آن اضافه شد.

بررسی و مقایسه سهم  بخش های تحقیق و توسعه صنایع در تولید علم در دنیا و ایران

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: با آغاز دهه نود میلادی، اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی جلوه دیگری در دانشگاه ها پیدا کرد و دانشگاهها سعی کردند تا آنچه تولید می کنند در جامعه و نیز اقتصاد کاربرد بیشتری داشته باشد. تاثیرگذاری اقتصادی و اجتماعی دانشگاه ها در سیاست های کلان علم و فناوری کشور ابلاغی توسط مقام معظم رهبری در شهریور ۱۳۹۳ نیز به روشنی ذکر شده است.

وی گفت: در این سند تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی مورد تاکید قرار گرفته است. نه تنها آموزش عالی بلکه صنایع دنیا نیز تغییر کرده اند. آنها در حال حاضر نه تنها بیشتر علم محور شده اند بلکه پژوهش های علمی نقش مهمتری در پیشبرد اهدافشان ایفا می کنند. همکاری صنعت و دانشگاه در چند دهه اخیر تغییری بنیادین کرده است. یکی از راه های بررسی همکاری صنعت و دانشگاه، شاخص هم نویسندگی آنها است. انتشارات مشترک که در سطح بین المللی در معتبرترین مجلات منتشر می شوند راهی برای سنجش این همکاری است.

دهقانی افزود: تولید علمی که در بخش های تحقیق و توسعه دنیا صورت می گیرد را تولید علم صنعتی نیز می نامند. به عبارت دیگر، تولید علم صنعتی به تولید علمی اطلاق می شود که در تولید آن حداقل یک پژوهشگر از بخش صنعت مشارکت داشته باشد.

سهم  بخش های تحقیق و توسعه صنایع در تولید علم در دنیا

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) اظهار داشت: از لحاظ حجمی، تعداد مدارکی که بخش های تحقیق و توسعه صنایع در معتبرترین مجلات دنیا منتشر کرده اند از حدود ۳۲ هزار مورد در سال ۱۹۹۰ به حدود ۲۷۰ هزار مورد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. این یعنی بخش های تحقیق و توسعه صنایع بیش از ۸ برابر گذشته در فعالیت های علمی دخیل شده اند.

وی افزود: برای مقایسه اگر به تولید علم دنیا در همین مدت زمان توجه شود مشخص خواهد شد که تولید علم دنیا در مدت مشابه تقریبا چهار برابر شده است. بنابراین، سرعت رشد تولید علم در بین بخش های تحقیق و توسعه صنایع در دنیا از شتاب بیشتری برخوردار بوده است.

نمودار بنفش: تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع WoS و نمودار نارنجی: سهم مشارکت صنعت و دانشگاه از کل تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع WoS

سرپرست ISC کنگره گفت: تغییر در ماهیت بخش های تحقیق و توسعه صنایع در تمامی حوزه های علم رخ نمائی می کند، به نحوی که تقریبا هیچ یک از رشته های علمی از این قاعده مستثنی نیستند. به عنوان مثال، تعداد مدارک تولید شده توسط بخش های تحقیق و توسعه مرتبط با صنایع حوزه کشاورزی از ۱۰۸۸ مورد در سال ۱۹۹۰ به ۱۰۰۳۶ مورد (یعنی ۱۰ برابر)   در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است.

وی افزود: تعداد مقالات حوزه فنی و مهندسی بخش های تحقیق و توسعه صنایع از ۶۶۹۹ مورد در سال ۱۹۹۰ به ۸۸۸۱۰ مورد (۱۳ برابر)   در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. در علوم پزشکی همین مقادیر از ۱۱۴۸۳ مورد در سال ۱۹۹۰ به ۱۰۰۳۴۹ مورد ( ۹ برابر)   در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته اند.

دهقانی گفت: در علوم پایه نیز وضعیت مشابه است و تعداد مدارک منتشر شده در معتبرترین مجلات بین المللی از ۱۶۸۸۵ به ۱۱۲۵۲۴ مورد ( ۶ برابر) افزایش یافته است. در حوزه علوم اجتماعی و انسانی نیز بخش های تحقیق و توسعه صنایع فعالیت بیشتری داشته اند. به طوری که تعداد مدارک آنها در WoS از ۱۳۹۸ مورد در سال ۱۹۹۰ به ۲۱۷۶۸ مورد ( ۱۵ برابر) در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است.

وی  افزود: به همین نسبت، سهم تولید علم بخش تحقیق و توسعه دنیا از کل تولید علم دنیا نیز افزایش یافته است. بر اساس آمار موجود، سهم تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع از کل تولید علم دنیا  از ۴ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۹ درصد در سال ۲۰۱۹ (بیش از دو برابر) افزایش یافته است. ضمنا در سال ۱۹۹۰ میزان تولید علم دنیا حدود ۸۰۰ هزار مورد بود که در سال ۲۰۱۹ به بیش از ۳ میلیون مورد رسیده است.

رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: همکاری صنعت و دانشگاه و هم انتشاری این دو مجموعه در سطح دنیا در طول این ۲۰ سال  تقریبا سه برابر شده است. در سال ۱۹۹۰ حدود ۱۹ درصد از علم تولید شده در بخش تحقیق و توسعه صنایع با همکاری دانشگاه ها به سرانجام رسیده بود اما این رقم در سال ۲۰۱۹ به ۶۰ درصد افزایش یافته است.

وی افزود: به عبارت دیگر، در حال حاضر حدود ۶۰ درصد تحقیقاتی که در صنعت صورت می پذیرد با همکاری دانشگاه است. این افزایش تقریبا در همه حوزه های مختلف علم، اعم از علوم کشاورزی، فنی و مهندسی، علوم پایه، پزشکی و انسانی و اجتماعی وجود داشته است. به عنوان مثال، در حوزه انسانی و اجتماعی هم انتشاری صنعت و دانشگاه از ۲۵ درصد در سال ۱۹۹۰ به بیش از ۵۰ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است.

سهم  بخش های تحقیق و توسعه صنایع در تولید علم در دنیا

دهقانی در ادامه این کنگره گفت: سهم بخش های تحقیق و توسعه صنایع کشور از ۲۰ مورد در سال ۱۹۹۰ به ۱۶۸۰ مورد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. این امر به معنای افزایش بیش از ۸۰ برابری (۱۰ برابر متوسط دنیا)   فعالیت علمی بخش های تحقیق و توسعه صنایع کشور می باشد. حوزه های مهندسی، شیمی، سوخت و انرژی، علوم مواد و فیزیک به ترتیب بیشترین میزان تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع کشور را تشکیل داده اند.
این در حالی است  که میزان تولید علم کشور در سال ۱۹۹۰ ( ۱۳۷۰) از ۲۰۰ مورد به بیش از ۶۰ هزار مورد در سال ۲۰۱۹ ( ۱۳۹۹) رسیده و افزایش بیش از ۳۰۰ برابری داشته است.   هر چند میزان افزایش سهم و مشارکت بخش تحقیق و توسعه صنایع در نمایه سازی یافته ها و کارهای پژوهش ایران در طول این مدت افزایش ۸۰  برابری داشته ولی میزان رشد متناسب با افزایش تولیدات علمی کشور نیست.  

نمودار نارنجی: تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع ایران WoS و نمودار آبی: سهم تولید علم بخش تحقیق و توسعه صنایع ایران از کل تولید علم بخش تحقیق و توسعه دنیا WoS

وی افزود: رشد تولید علم در بخش های تحقیق و توسعه ایران نیز از دو جنبه قابل بررسی است. اول اینکه آنها چه سهمی از علم کشور را تولید کرده اند و دوم اینکه آنها چه سهمی از تولید علم بخش های تحقیق و توسعه دنیا را تولید کرده اند.

دهقانی ادامه داد: بررسی ها نشان می دهد که سهم تولید علم بخش های تحقیق و توسعه صنایع کشور از کل تولید علم دنیا از ۰.۰۶ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۰.۶ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش ۱۰ برابری یافته است. این درحالی است که سهم تولید علم ایران از دنیا در سال ۱۹۹۰ به میزان ۰.۰۲ درصد بود که در سال ۲۰۱۹ به حدود ۲ درصد یعنی افزایش حدود ۱۰۰ برابری یافته است. این موضوع نشان می دهد سهم جهانی نرخ رشد علمی کشور در طول ۲۰ سال اخیر بیش از ۱۰ برابر تولید علم صنعتی حاصل از سهم جهانی بخش های تحقیق و توسعه صنایع کشور بوده است.

وی گفت: بررسی های انجام شده نشان می دهد که سهم بخش های تحقیق و توسعه صنایع ایران از کل تولید علم کشور از ۱۱ درصد در سال ۱۹۹۰ به ۳ درصد در سال ۲۰۱۹ رسیده است. این مسئله نشان می دهد که علیرغم افزایش نقش بخش های تحقیق و توسعه صنایع در تولید علم صنعتی کشور، این میزان  متناسب با افزایش سهم تولید علم کشور نبوده است.

نمودار سهم تولید علم بخش تحقیق و توسعه صنایع ایران از کل تولید علم ایران WoS

دهقانی گفت: سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری، تولید علم در جهت تولید ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی را مورد تاکید قرار داده اند، از همین رو در مسیر توسعه، کشور ناگزیر باید ارتباط صنعت و دانشگاه را به عنوان یکی از ارکان اصلی مورد توجه قرار دهد. در ۲۰ سال اخیر،    دانشگاه های کشور ظرفیت های پژوهشی خود را به سرعت توسعه داده اند، اما همزمان از این ظرفیت عظیم در راستای ارتقای سطح علمی مراکز تحقیق و توسعه صنایع بهره برداری نشده است.

وی گفت: ارتباط صنعت و دانشگاه راهبردی مناسب در جهت افزایش توان پژوهشی صنعت کشور است. مراکز تحقیق و توسعه زبان مشترک صنعت و دانشگاه هستند. پیشتازی دانشگاه های کشور در عرصه تولید علم بین الملل فرصتی مغتنم برای صنایع کشور بوده و صنایع می توانند از این فرصت برای سازماندهی مراکز تحقیق و توسعه کمال استفاده را ببرند.

بیسـت و دومـین کنـگره سراسری همـکاری های دولت، دانشگاه و صنعت برای توسعه ملّـی، توسط مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فنآوری و پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) و جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه در روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریور به دو صورت حضوری و مجازی برگزار می شود.

این کنگره در چهار نشست تخصصی با عناوین باز آفرینی نظام آموزش عالی با تاکید بر کار آفرینی و مهارت محوری، فرصت ها و چالش های ارتباط بازیگران اکوسیستم فناوری و نوآوری کشور، الگوها و تجارب بین المللی ارتباط صنعت و دانشگاه، اقتصاد نوآوری، راهبردی اثر بخش در حوزه تعاملات دانشگاه و صنعت برگزار می شود و متخصصان از دستگاهای اجرایی، وزارتخانه ها، دانشگاه ها و موسسات پژوهشی و صنایع دولتی و خصوصی با حدود ۶۰ سخنرانی، مطالب خود را ارائه می کنند.

در مراسم افتتاحیه پیام دبیر کل سازمان جهانی اسلامی برای آموزش و پرورش، علوم و فرهنگ آیسسکو (ICESCO) توسط دکتر عباس صدری دبیر منطقه ای ایسسکو در ایران قرائت شد.

دکتر محمدجواد دهقانی رئیس کنگره، دکتر براتعلی قبادیان، معاون آموزش، پژوهش و فناوری وزارت صنعت، معدن و تجارت، دکتر غلامحسین رحیمی معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، دکتر سعیدرضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی و دکتر مسعود شفیعی رییس جمعیت ایرانی پیشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه و دبیر دایمی کنگره سخنرانی کردند.