درآمدهای پایدار شهری ضرورتی فراموش شده/مدل فعلی درآمد زایی موجب تخریب زیرساخت‌های شهری می‌شود

گروه اقتصاد کلان پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد دکتر حسین معافی ؛توسعه شهرها از منابع مهم توسعه یک کشور محسوب می شود. در کشورهای توسعه یافته با استفاده از روش­های علمی، همواره منابعی را برای کسب درآمد انتخاب می کنند که به اتکای آن می­توانند در ارائه بهتر خدمات شهری اقدام نمایند. شهرداری­ها به دلیل قبول بخش عمده­ای از تصدی­های دولت در ارائه خدمات به شهروندان با چالش­های جدی در زمینه تعیین منابع درآمدی و به روزآوری و جستجوی منابع جدید برای تأمین هزینه­های پروژه­های بزرگ شهری روبرو هستند. هر چند منابع مالی شهرداری­ها به صورت مختلف قابل حصول است اما همه آنها از خصوصیت پایدار بودن برخوردار نیستند. با توجه به اینکه منابع پایدار مغفول مانده­اند و تمرکز بر درآمدهای ناپایدار سهم خود را در کل درآمدها افزایش داده­اند این امر می­تواند در بلندمدت اتکاء شهرداری­ها به درآمدهای ناپایدار را نهادینه نماید که در اینصورت دستیابی به توسعه پایدار شهری را ناممکن می سازد. شوراهای اسلامی شهر می­توانند برای تأمین هزینه شهر نسبت به تصویب لایحه عوارض اعم از پروانه ساختمانی و تأسیسات، بهره­ برداری از اماکن و معابر و تبلیغات و تأسیسات شهری، عوارض تفکیک و تغییر کاربری اراضی و مستحدثات، ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح­های توسعه شهری، تردد خودروها از معابر شهری و سایر اموال غیرمنقول براساس دستورالعمل­های ابلاغی وزارت کشور اقدام نماید.

درآمدهای ناپایدار شهری اگرچه نیازهای مقطعی شهر را برطرف می‌کند، اما تداوم استفاده از آن‌ها آسیب‌های جدی بر شهر وارد کرده و اعتماد شهروندان را دچار خدشه می‌کند. اما شهرداری‌هایی بودند که ساختار مالی و درآمدی آنها مبتنی بر درآمدهای ناپایدار، بالاخص فروش تراکم و تغییر کاربری بود.

آسیبی که درآمد ناپایدار بر شهرداری‌ها وارد می‌کند، طولانی مدت است، زیرا سیستم مالی شهرداری به نوعی به تحقق درآمدهای ناپایدار عادت می‌کند و از کسب درآمد از طریق عوارض نوسازی، کسب و پیشه یا خودرو فاصله گرفته و به سمت دیگری سوق پیدا می‎‌کند. این خود آسیب جدی بر ساختار شهرداری وارد می‌کند. مشکلی که در تصویب بودجه انبساطی ممکن است به وجود بیاید، افزایش فشار بر شهروندان برای تحقق درآمدهای ناپایدار و جبران کسری بودجه است، یعنی شهرداری با تدوین بودجه انبساطی به سمت درآمدهای ناپایدار حرکت می‌کند تا بتواند کسری بودجه خود را محقق کند. در پیش گرفتن این رویه در طولانی مدت دستگاه‌ها و شهرداری را با مشکل اساسی مواجه می‌کند و موجب تخریب زیرساخت‌های شهری می‌شود.

دهه ۸۰ موضوع درآمدهای پایدار به عنوان یک راهکار اساسی مطرح شد که ماحصل آن تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده بود که در حوزه مالیات بندی، سهم شهرداری‌ها را به عنوان درصدی از وصول تحققی مالیات بر ارزش افزوده دید و توانست درآمد پایداری را برای شهرداری‌ها تحقق ببخشد.

شهر­داری­ها امروزه عملاً به یک سیستم مدیریت هزینه و درآمد تبدیل شده اند، در حالی که در دنیا به خصوص در کشورهای توسعه یافته شهرداری سعی دارد با راهبری شهر به سمت پروژه‌های درآمدزا مثل جذب توریست یا ساخت کارخانه‌ها در مجموعه‌های صنعتی درآمدزایی کند. ایجاد پارک‌های علم و فناوری نیز می‌تواند منبع درآمد مناسبی باشد اما در ایران شهرداری ها از این طریق درآمد چندانی ندارند در صورتی که در دنیا شرکت‌های نوبنیاد و پارک‌های علم و فناوری در حین اینکه به سمت بکارگیری انرژی پاک و انرژی نو در حرکت هستند و دستاوردهای نوینی دارند، توانسته‌اند نسل سوم و نسل چهارم ارتباطات را ارتقا دهند که برای شهرداری‌ها بسیار مفید است، لذا شهرداری‌ها توانسته‌اند به سمت توسعه و ایجاد منابع پایدار به منظور تحقق درآمدزایی حرکت کنند. ایجاد مجموعه‌های گردشگری، مراکز تجاری و تفریحی و مراکز فرهنگی نیز می‌تواند کمک کننده باشد. باید در تلاش بود تا سرمایه گذاری در شهرها را افزایش داد تا شهرداری درآمدهایی داشته باشد که در شاخصه درآمدهای پایدار قرار بگیرد.

بنابراین فقدان مدیریت جامع شهری منجر به بروز مشکلاتی در ساختار نظام شهری از جمله کسب درآمد­های ناپایدار شده است­. مسئله اساسی در این زمینه فقدان استراتژی ملی مدیریت جامع شهری در کشور است، درحالی‌که این امر در بیشتر کشورهای جهان به‌عنوان یک اصل در نظام شهری مورد توجه قرار می‌گیرد.

 بنابراین پیشنهاد کلی در این بخش، تهیه و تدوین برنامه مدیریت جامع شهری برای کسب در آمد­های پایدار است که به مهم­ترین آن­ها اشاره می­شود:

v بهترین و مؤثر­ترین راهکار برای حل مشکل، مدیریت مالی شهرداری است که باید از طرف شورای شهر و ذیحسابی شهرداری کنترل و نظارت شود.

v افزایش سهم شهرداری­ها از مالیات ارزش افزوده نیز می­تواند یکی از راههای در­آمد پایدار شهرداری­ها باشد که البته این امر مستلزم همراهی مجلس شورای اسلامی با شوراها است.

v استقرار صنایع و ساختارهایی در شهر که با حداقل عارضه برای شهر تولید ثروت کند و اقتصاد شهری رونق گیرد و تحت پوشش پارک‌های علم و فناوری قرار گیرد.

v تشویق و ترغیب مردم و پیمان­کاران به ساخت و سازهای درون شهری و رونق دادن اقتصاد شهری.

v جذب سرمایه­گذار در تمامی حوزه­های عمرانی، گردشگری، فرهنگی و ورزشی از راه کار­های مهم و ضروری است.

v مشارکت در اجرای پروژه های عمرانی و تأسیساتی با شرکت­ها و کارخانه­های موجود در محدوده شهر.

v تسریع در روند بوروکراسی اداری شهرداری‌ها با غیر حضوری و هوشمند کردن سیستم های اداری، یکی از عوامل مهم برای سرمایه‌گذاری است که منجر به ترغیب سرمایه‌گذاران می‌شود.

v توجه به پرداخت­های الکترونیکی و یاد­آوری پرداخت­ها به صورت هوشمند و مدیریت جمع­آوری عوارض شهری می تواند به مشکلات مالی شهرداری ها کمک کند.

v افزایش رضایت شهروندان منجر به افزایش مشارکت آنان در پرداخت­های عوارض در نظام شهری می‌شود.

v دریافت عوارض از افراد پردرآمد و هزینه کردن برای افراد کم‌برخوردار می‌تواند در کاهش شکاف طبقاتی در جامعه و برقراری عدالت اجتماعی و کاهش مشکلات مالی شهرداری مؤثر باشد.

v بیشترین عوارض از مصرف و کم‌ترین عوارض از تولید گرفته شود.

v  دریافت عوارض از خانه‌های خالی و مالیات بر ارزش ملک که با افزایش قیمت آن، مبلغ بیشتری باید پرداخت کنند.

v توجه ویژه به املاک و دارایی­های شهرداری، مدیریت و نظارت بر در­آمدها و واگذاری این دارایی­ها و املاک به بخش های خصوصی یکی دیگر از راههای کسب درآمد پایدار شهری است.

امید است که شورای ششم کلانشهر اراک با توجه به پتانسل ها و ظرفیت های موجود در شهر اراک بتواند در کسب در آمد­های پایدار شهری بیش از پیش موفق باشد و شاهد رشد و گسترش شهری زیبا پیشرو و آینده نگر باشیم.