گروه اقتصاد کلان پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، با شیوع بیماری کرونا نرخ بیکاری با شدتی بیشتر از گذشته افزایش یافت. بسیاری از مشاغلی که شاید در حوزه شغل های رسمی ثبتی نبودند به جمعیت بیکارانی که سالهاست جویای کار هستند و دانشجویان فارغ التحصیلی که شغل با ثبات و پایداری ندارند افزوده شدند. اوضاع بیکاری جوانان به شدت نگران کننده است، بنحوی که تطبیق آمارهای نرخ مشارکت و نرخ بیکاری با مشاهدات کف جامعه و نیاز به کار موجب شک و تردید به آمارهای اعلامی مرکز آمار و دولت می شود. اما بررسی ابعاد فرهنگی و اجتماعی عدم تعریف درست از کار واینکه آیا مساله اشتغال ما کاملا اقتصادی و مربوط به نوع مدیریت دولتهاست یا مسائل فرهنگی هم در آن دخیل است را با رحمان سعادت اقتصاددان و استاد دانشگاه در میان گذاشتیم که درادامه آمده است.
بسیاری از کارشناسان ایجاد شغل را اولویت های اصلی هر کشوری می دانند آیا ایجاد شغل را باید در این دسته قرار داد و عملکرد دولت فعلی در عدم کاهش آمار بیکاری چقدر موثر بوده است؟
مسئله اشتغال و کار آفرینی به دلیل تاثیر گذاری بر مسائل رفاهی خانواده و کاهش تنش های اجتماعی در هر همه کشورها جزء اولین مسائل و اولویت ها به شمار می رود. کشورها برای حل مساله اشتغال تجارب مختلف و نوآوری های ویژه ای داشتند که طبیعتا بخش مهمی از این کار توسط بخش خصوصی صورت گرفته است. حل مساله بیکاری، حل بسیاری از معضلات اجتماعی و سیاسی است چرا که بیکاری و فقدان درآمد مناسب به وقوع جرم و جنایت و بزهکاری و حتی مسائل امنیتی ختم می شود. بخصوص حل مساله اشتغال جوانان به عنوان نیروهای پر انرژی آماده به کار بسیار حائز اهمیت است. اما اینکه بیکاری موجود در ایران را به یک دولت خاص نسبت دهیم بررسی مساله از زاویه سیاسی است، چرا که همه ی دولت ها به سهم خود در افزایش بحران بیکاری نقش داشته اند. بی شک دولت آقای روحانی هم سهمی در عدم حل مساله بیکاری دارد اما مسائل بیکاری را باید در سوء مدیریت ها و عدم اعتقاد مسوولان و مدیران نسبت به اختیار دهی و باز کردن فضای مناسب برای حضور حداکثری بخش خصوصی واقعی در اقتصاد نسبت داد.
بخش قابل توجهی از جوانان هنوز هم علاقمند به تحصیل تا مقاطع بالای دانشگاهی هستند آیا در دوران تحصیل نیاز به کار رفع می شود و این مساله می تواند آمار درست افراد جویای کار را خدشه دار کند؟
در سی سال گذشته مساله ادامه تحصیل نیروی جوان کشور با رویه مناسبی از سوی اصحاب آموزشی و سیاست گذاران کشور دنبال نشد. به عبارت دیگر تبلیغات و زمینه سازی برای اخذ مدارک بالای آموزش عالی برای رونق دهی به موسسات دانشگاهی غیر انتفاعی باعث شد نیروی کار جوان کشور از رشته های فنی و از بازار فنی کاری های تخصصی دور بماند و حواس قشر جوان جامعه فقط به ادامه تحصیلات دانشگاهی سوق داده شود. به عبارت دیگریکی از ترفندهای دولت ها برای پایین نگاه داشتن آمار بیکاری باز کردن درهای موسسات غیر انتفاعی به روی جوانان بود تا مقاطع دکترا تحصیل کنند، مخارج آنها عموما بر خانواده ها تحملی می شود و خانواد ه ها هم با توجیه درس خواندن فرزندان خود در برابر این مخارج سنگین مقاومت نمی کنند و از مخارج دیگر خود کم می کنند. این ترفند برای دیده نشدن و پنهان نگاه داشتن آمار بیکاری همیشه مورد توجه مسوولین بوده، بنابراین آمار بیکاری ما بیشتر از آمارهای اعلام شده است. طبیعی است فرصت تحصیل دوره خاصی دارد، لذا هر چه قدر تلاش شود دانشگاه ها هم نمی توانند بیکاری پنهان را مخفی کنند.
در پنج سال اخیر بخش اعظم جوانان فارغ التحصیل دانشگاهی به دلیل بیکاری و عدم فراهم بودن بازار کار آینده‌ی برای خود متصور نیستند، از سوی دیگر دست دولت در ایجاد اشتغال به دلیل نبود سرمایه کافی برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف برای جذب نیروی کار بسته است، هر چند باز هم تاکید می شود بی علاقگی دولت ها برای توسعه بخش خصوصی و تمایل به بودن خود در راس امور اقتصادی بحران بیکاری را دامن زده است.
با شیوع کرونا چه میزان بر بیکاری قبلی کشور افزوده شد؟
در حال حاضر با حجم انبوهی از جوانان بیکار مواجه هستیم .از ۲۳ اسفند ماه به بعد با شیوع بیماری کرونا و ایجاد محدودیت های اجتماعی ۲ میلیون نفر حداقل بیکار شده اند و ۷۸۳ هزار نفر درخواست دریافت بیمه بیکاری داده اند. بنحوی که می توان گفت زیر سایه کرونا ۲.۷ درصد به نرخ بیکاری ایران افزوده شده است.
میزان رسمی آمارهای بیکاری از سوی سازمان آمار چند درصد اعلام شده است؟ آیا فراخوان های جایگزینی نیروهای بازنشسته برای ایجاد اشتغال قابل تامل نیست؟
آمارهای رسمی ازنرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله را ۲۴.۵ درصد در بهار سال جاری تخمین زده است. نه فراخوان ها به هیچ وجه قابل تامل نیست؛ به این دلیل که فراخوان برای جایگزینی بازنشستگان و تزریق نیروی تازه نفس به ادارات دولتی به صورت جسته گریخته به نزدیکان مدیران موسسات و بخش های دولتی رسیده تا مستحقان و شایستگان آن شغل. با اینکه دولت آمارهایی از ایجاد اشتغال در سراسر کشور می دهد. اما همچنان حجم بیکاری بالا به قوت خود باقی است .
بعضی از کارشناسان معتقدند اگر آمارهای دولت مبتنی بر کاهش نرخ بیکاری باشد به دلیل عدم درخواست برای کار با توجه به عدم تناسب بین حقوق و مخارج است این مساله را چقدر درست می دانید؟
بخش مهم دیگر افزایش تورم است که با حقوق و مزایای بخش دولتی بسیاری از جوانان و خانواده ها هر چند تمایل به انتخاب شغل دولتی دارند اما در انتخاب این مسیر هم به دلیل عدم تناسب درآمد با مخارج زندگی دچار تردید شده اند. افرادی که اخیرا بر سر کار رفته اند یا افرادی که قبلاً پست دولتی و شغل دولتی داشته اند یا در بخش‌های خصوصی به عنوان کارمند یا کارگر کار می کردند این مشکل را بیان می کنند که دستمزد آنها کفاف تامین زندگی را نمی دهد. به عبارت دیگر برای بخشی از جامعه شغل وجود دارد اما دستمزد حاصل قرابت و تناسبی با هزینه‌ها ندارد. این مساله به یک معضل دیگر در موضوع اشتغال تبدیل شده که بر فرض بودن کار یک فرد نمی تواند هزینه های خانوار خود را تامین کند.
مساله بی توجهی به تولید و عدم بستر سازی برای ورود بخش خصوصی به اقتصاد کشور تا چه اندازه در افزایش نرخ بیکاری موثر بوده است؟ تربیت فنی دانش آموزان اگر به حد مطلوب می بود آیا در حل بخشی از مساله اشتغال مثل امروز درمانده می ماندیم؟
ما در چند دهه گذشته نتوانستیم زمینه را برای گسترش تولید کشور فراهم کنیم،همچنین کمترین اقدامی برای فنی بار آوردن دانش‌آموزان داشتیم. آموزش‌ها برای ایجاد علاقه به کار فنی در دانش آموزان و خانواده وجود نداشته، هر چه بوده تبلیغ برای ورود به دانشگاه ها و پشت کنکور نماندن بوده است. اگر دانش آموزان ما فنی بار می آمدند و اگر دولت زمینه های توسعه تولید را ایجاد می کرد با نیروی خلاق فنی جوان در بسیاری از حوزه های اقتصادی پیشران بودیم و اصلا آمارهای بیکاری نگران کننده ای در حد این سال ها نمی داشتیم.
بنابراین بخشی از مساله عدم حل مشکل بیکاری را باید در امور فرهنگی جست و جو کرد؟
بله مساله اشتغال را باید از ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار داد. چرا که ابعاد بیکاری ما بغرنج تر از بحث آمارها است . متاسفانه خانواده ها انتظار دارند فرزندان آنها در دولت با امتیازات ویژه ای استخدام شوند، خواهان کلیه امکانات رفاهی یک شغل هستند این موضوع را باید به عنوان یک معضل فرهنگی بررسی کرد. در حال حاضر نزدیک به ۷ میلیون تبعه افغان در ایران زندگی می کنند و اکثریت آنها بیکار نیستند چرا که نوع تعریفی که نیروی افغان از کار دارد متفاوت از نوع تعریف ما از کار است، بنابراین یکی از دلایل بیکاری ما تن ندادن به هر کاری است. برخی مشاغل را اصلا شغل حساب نمی کنیم، چرا که تصور خانواد ه ها از شغل کارمندی با رفاه بالا یا استخدام در شرکت ها با حقوق و مزایای بسیار است، اگر کاری غیر از این ها باشد عموما خانواده ها آن را کار تلقی نمی کنند. این مسئله می‌تواند ناشی از رانت‌ها و برخوردرای های برخی از مدیران باشد که این تصور در جامعه ایجاد شده که برخی مشاغل دولتی درآمدهای خوب و رفاه بالایی دارد. هر چند که بخشی از این مساله فرهنگی است چرا که در ذهن ایرانیان این مساله نهادینه شده که شغل های پایین ، شغل تلقی نمی شود، حتی اگر درآمد خوبی داشته باشد مثل قصابی یا نانوایی، بیشتر جوانان دوست ندارند در این شغل ها ظاهر شوند چرا که به پرستیژ اجتماعی شغل اهمیت می دهند. واقعیت این است که ما در بخش های عمده تولیدات کشاورزی با کمبود نیروی کار مواجه هستیم، اما نیروی کار فارغ شده از تحصیل علاقه ای به کار کردن روی زمین خانوادگی خود در روستا ندارد. این مساله بیانگر آن است در پروسه و فرآیند تولید نیازمند یک سری شغل هستیم اما داوطلبی برای آنها وجود ندارد، طبیعتا این مسائل بر افزایش نرخ بیکاری به شدت تاثیر می گذارد، لذا هم باید کار اقتصادی برای افزایش اشتغال کرد هم کار فرهنگی بر روی ذهن افراد جامعه و خانواده ها. از سوی دیگر حاشیه امن شغل های دولتی هم که حقوق و مزایایی سر ماه داده می شود و افراد با حداقل کار یک درآمد مشخص واطمینان بخش دارند به این معضل فرهنگی دامن زده و در افزایش آن بی تاثیر نبوده است.
نظر شما