به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از خبر فوری، سردار علی فدوی جانشین فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما گفت: سر منشأ علم کوانتوم هستیم، ولی نمی‌توانیم اعلام کنیم.
این گفته این مقام مسئول به وضوح با آنچه علم کوانتوم در فیزیک شناخته می شود مغایرت دارد.
کوانتوم چیست؟
کوانتوم در معنای لغوی در فیزیک به کوچکترین مقدار یک کمیت گویند که مقادیر بیشتر آن کمیت، از کنار هم گذاشتن این مقدار اولیه، حاصل می شود. مثلا درباره یک انبار سیب، یک دانه سیب می‌شود کوانتوم سیبها در این انبار.
تا اینجا نکته عجیبی گفته نشده و چه بسا فیلسوفانی در بررسیهای کلامی خود به این مفهوم پرداخته باشند اما نکته اساسی در علم کوانتوم این است که گفته می شود برخی کمیتها در ریزترین اجزا خود، شامل بسته هایی اند که تجزیه پذیر به اجزای کوچکتر نیستند و آن کمیت به صورتی گسسته و با مقادیری مشخص (نه هر مقدار دلخواه) از تعدادِ آن جزء کوچک به دست می آید.
به طور مثال، یک جمعیت انسانی، از تعداد مشخصی انسان تشکیل می شود. یعنی در یک اتاق ما ۳.۵ انسان نداریم. یا ۳ یا ۴ انسان در اتاق هستند. بنابراین کوانتوم جمعیت می شود یک انسان و جمعیت، کمیتی اصطلاحا کوانتیزه است یعنی دارای مقادیر گسسته است.
این نکته شاید بدیهی به نظر بیاید اما در سال ۱۹۰۱ بود که برای اولین بار فیزیکدانی آلمانی به نام ماکس پلانک در بررسی خود بر روی تابش اجسام (یک آهن را اگر داغ کنید ابتدا قرمز می شود و بیشتر داغ کنید سفید می شود و پلانک بر روی این قبیل تابشها کار می کرد) متوجه شد انرژی تابشی از بسته های گسسته ای تشکیل می شود. چهار سال بعد انیشتین با آزمایش مشهور فوتوالکتریک خودش (که جایزه نوبلش را به خاطر همین موضوع گرفت نه بحث نسبیت خاص و عام) ثابت کرد نور از بسته های مجزایی تشکیل می شود که بعدها نام فوتون بر آن نهاده شد.
این مجموعه یافته ها، بشر را در ربع ابتدایی قرن بیستم که دوران طلایی عصر جدید فیزیک می نامند به ابزاری به نام مکانیک کوانتوم مجهز کرد که چند دهه پس از این یافته های نظری، امروزه از همین کامپیوتر و موبایلی که ما استفاده می کنیم تا نیروگاه های انرژی هسته ای، همه، محصول همان یافته های نظری دوران طلایی و مکانیک کوانتوم هستند.
مشکل کجاست؟
نکات گفته شده واقعیت های فیزیک معاصر بود اما چرا هر از گاهی سخنانی عجیب در مورد کوانتوم و نسبیت گفته می شود؟
چند سال پیش مرحوم مهدوی کنی، رئیس اسبق مجلس خبرگان، در ویدئویی که در فضای مجازی یافت می شود، سخن از این می گفت که نسبیت انیشتین همان حرکت جوهری ملاصدرا است و انیشتین یافته هایش را در کتابهای شیعیان یافته است و امامان ما همین مفاهیم را هزاران سال پیش درک کرده اند. امروز هم سردار فدوی می‌گوید مفاهیم کوانتومی را دانشمندان اسلامی و ابن عربی صدها سال پیش عرضه کرده بودند.
سوال اساسی اینجاست که اگر دانشمندان ما - به همان معنایی که از علم مدرن مراد می‌شود - این مفاهیم را درک کرده بودند چرا ماحصل و ما به ازای مادی این مفاهیم که ابزاری همچون کامپیوتر و موبایل است، در آن زمان ها ظهور نیافتند؟ پاسخ اینجاست که افکار و نظریات ژرف فلسفی همواره وجود داشته که یا در روایات یا کتابهای اندیشمندان و فلاسفه آمده، اما آن افکار را ما از دریچه امروز نگاه می کنیم و مشابهت هایی را تصور می کنیم اما علم آنجا راه خود را جدا می کند که می گوید حرفها را به بوته آزمایش بگذارید و در عمل و آزمایشگاه، درستی سخن ها را بسنجید و این تفاوت علم جدید از نظریات دینی و فلسفی قدیمی است. اتمی که امروز می شناسیم با آن اتمی که دموکریتوس در یونان باستان گفت زمین تا آسمان متفاوت است و یافته های مربوط به انرژی اتمی را به دموکریتوس نسبت نمی دهد.
نکته دیگر در اینکه این سخنان تکرار می شود در عجیب بودن برخی جنبه های کوانتوم است که باعث می شود با برخی سخنان عجیبِ خارج از عقل روزمره که در عرفان یا دین و فلسفه گفته می شود، به نوعی ربط دهند و بخواهند درستی گفته هاشان را ثابت کنند. به عنوان مثال، سالها پیش در کتابهایی همچون تائوی فیزیک، به مقایسه عرفان هندی و شرقی با کوانتوم پرداخته بود. اما تفاوت اصلی کوانتوم و آن نظریات این است که از صرف نظریه ای در کتابها و ذهنها، فراتر می رود و چیزی محسوس و عیان (همچون موبایل و اینترنت) به عنوان سندی بر درستی شان، عرضه می دارند.
غرض این نیست که ذهنها بسته باشند و دیدگاه های مخالف و چه بسا عجیب مجال عرض اندام نیابند، اما بایستی همه این نظریات در عمل و آزمایش، حرفشان را به کرسی قبول عام بنشانند. از این منظر اگر سردار فدوی سخنش درست است، عده ای دانشمند و فیلسوف را به استخدام در آورد تا دیگر سخنهای دانشمندان اسلامی را استخراج کنند و پس از بررسی، در نهایت فناوری ای مشابه موبایل عرضه کنند یا موشکی خاص بسازند که ما را سریعتر به مریخ برساند و هزاران محصول محسوس و البته با کارکردی درست و قابل دفاع نه همچون کرونایاب مستعان (اینجا بخوانید) که بعد از گذشت یک سال و نیم هنوز توضیحی درخصوص اینکه چرا بدون بررسی دقیق، آنرا تبلیغ کرده اند، نداده اند.
امروزه علوم، بسیار تخصصی شده اند و انتظار هم نیست که سردار فدوی که در زمینه نظامی تخصص دارد، در فیزیک هم سررشته داشته باشد اما توقع این است که ادعاهای علمی مسئولان و مقامات، پیش از طرح آن در محافل عمومی (و حتی خصوصی که ممکن است به سیاست گذاری های اشتباه منجر شود) با محافل علمی-تخصصیِ مستقل (همچون انجمن فیزیک ایران)، در میان گذاشته شود و نظرات آنها را جویا شوند تا اشتباهاتی اینچنین واضح، رخ ندهد.
امین پاکزاد، کارشناس ارشد فیزیک
نظر شما