به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، فناوری اینترنت ماهواره‌ای در طول سال‌های اخیر و با پیشرفت پروژه‌های بلندپروازانه شرکتهای فناوری بزرگ به‌عنوان یک قابلیت فناورانه حیاتی برای ارایه دسترسی به اینترنت با سرعت بالا در مناطق دورافتاده و فاقد زیرساخت ارتباطی در سرتاسر جهان ظهور کرده است. این فناوری با اتکا بر یک شبکه از ماهواره‌های متصل به یکدیگر که دور زمین می‌چرخند برای انتقال سیگنال‌های اینترنت مورد استفاده قرار می‌گیرد و یکی از ابزار ضروری برای کاهش عمق شکاف دیجیتال به شمار می‌روند. روند توسعه سرویس اینترنت ماهواره‌ای بسیاری از دولت‌های جهان را به فکر بهره‌مندی از مزایا و کاهش تهدیدات این فناوری نوظهور انداخته است.
اینترنت ماهواره‌ای؛ عرصه‌ای برای بروز فرصت‌ها و تهدیدات نوین
اگرچه با ظهور اینترنت ماهواره‌ای، این فناوری تبدیل به یک وسیله حیاتی برای ارتباط با دنیای دیجیتال شده است اما این نوآوری فناورانه نیز مانند سایر دستاوردهای نوین بشر در کنار ایجاد فرصت‌های بی‌شمار برای تسهیل رشد و توسعه، ابعاد تاریک و چالش‌هایی نیز در بر دارد. در این بخش به مرور کلی فرصت‌ها و تهدیدات این فناوری، می‌پردازیم.
فرصت‌ها
پوشش جهانی: اینترنت ماهواره‌ای پوشش جهانی بی‌نظیری ارایه می‌دهد که تا پیش از آن هیچ فناوری مشابهی قابلیت ارایه خدماتی به گستردگی آن را نداشته است. این فناوری می‌تواند در زمینه کاهش شکاف دیجیتال و دسترسی کاربران مناطق دورافتاده که از دسترسی به زیرساخت ارتباطی محروم هستند، به کار گرفته شود.
سرعت بالا در استقرار: سامانه‌های اینترنت ماهواره می‌توانند به سرعت استقرار یافته و متصل شوند. همین امر این فناوری را به ابزاری کارآمد برای کمک به مدیریت به‌هنگام چالش‌هایی چون بلایای طبیعی و بروز درگیری‌های نظامی تبدیل می‌کند.
اتصال با سرعت بالا: پروژه‌های آغاز شده از سوی شرکتهای شاخص فعال در عرصه اینترنت ماهواره‌ای، مانند استارلینک و کویپر، قابلیت اتصال اینترنت با سرعت بالا را به کاربران ارایه می‌دهند و همین امر، این فناوری را به الگوی اتصال مناسبی برای بسیاری از بخش‌ها و صنایع مانند تجارت، آموزش و پزشکی از راه دور و صنعت، بدل می‌سازد.
طیف گسترده کاربردها: همان طور که پیشتر ذکر شد، اینترنت ماهواره‌ای به واسطه ماهیت و ویژگی‌های کلیدی خود، می‌تواند در طیف بسیار گسترده‌ای از حوزه‌ها مورد استفاده قرار گیرد و همین امر یکی از مزایای اساسی اینترنت ماهواره‌ای محسوب می‌شود.
رقابت و نوآوری: عرصه بکر صنایع فضایی و اجرای برنامه‌های متعدد از سوی بازیگران این عرصه، حوزه مذکور را به یکی از محیط‌های رقابتی و نوآورانه فناوری بدل کرده است؛ بنابراین، این حوزه با وجود قدرت بالای شرکت ایلان ماسک در صنعت مذکور، همچنان محیطی رقابتی و نوآورانه خواهد بود.
تهدیدات
موانع تنظیم‌گری: کشورها مختلف جهان با دارا بودن الگوهای گوناگون برای حکمرانی و مدیریت فضای مجازی، طبیعتاً رویکردهای گوناگونی در وضع مقررات این حوزه دارند. همین امر به پیچیدگی در دستیابی به اجماع و تدوین فرایند تنظیم‌گری این شاخه فناورانه می‌انجامد. وجود اختلاف نظر در خصوص الگوی حکمرانی اینترنت، در نهایت سبب بروز چالش‌های بی‌شماری در این حوزه می‌شود.
تأخیر در انتقال داده‌ها: اینترنت ماهواره‌ای اغلب به دلیل زمان صرف شده جهت انتقال داده‌ها و دریافت سیگنال با استفاده از ماهواره‌ها در فضا، نسبت به سایر اقسام ارایه اینترنت، تأخیر بالاتری در ارایه محتوا دارد. این امر، می‌تواند حوزه‌هایی مانند گیمینگ و ویدیو کنفرانس‌ها را با چالشی جدی مواجه کند.
تهدیدات امنیتی: شبکه‌های اینترنت ماهواره‌ای در مقطع کنونی، در برابر حملات سایبری، بسیار آسیب‌پذیر هستند. مهاجمان در چنین شرایطی می‌توانند، به سادگی سیستم‌های ماهواره‌ای و ایستگاه‌های زمینی این شرکت‌ها را هدف قرار دهند و داده‌های مدنظر خود را به سرقت برند.
مسائل زیست محیطی: برآوردها حاکی از آن است که راه‌اندازی و فعالیت یک شبکه ماهواره‌ای جهت ارایه خدمات اینترنت، می‌تواند پیامدهای زیست محیطی خطرناکی مانند افزایش شدید حجم زباله‌های فضایی و آلودگی نوری را برای کل سیاره زمین در بر داشته باشد.
شرکت‌هایی که اینترنت ماهواره‌ای ارایه می‌دهند
بنا بر آنچه پیشتر در متن این نوشتار کوتاه ذکر شد، اینترنت ماهواره‌ای به عنوان یک فناوری حیاتی برای ارایه دسترسی به اینترنت با سرعت بالا به مناطق دورافتاده و فاقد دسترسی در سرتاسر جهان ظاهر شده است. در مقطع کنونی، ۳ بازیگر اساسی در این حوزه وجود دارد که در ادامه به معرفی مختصر آن‌ها می‌پردازیم:
شرکت اسپیس‌ایکس (سرویس اینترنت ماهواره‌ای استارلینک)
اسپیس‌ایکس، یک شرکت هوافضای تأسیس شده توسط ایلان ماسک، میلیاردر مشهور آمریکایی است. محصول این شرکت در بخش اینترنت ماهواره‌ای، استارلینک نام دارد که معروف‌ترین عنوان در میان خدمات اینترنت ماهواره‌ای محسوب می‌شود. هدف استارلینک ایجاد یک مجموعه انبوه از ماهواره‌های مدار پایین (LEO) است تا دسترسی به اینترنت با سرعت بالا را به صورت جهانی فراهم کند. استارلینک اکنون در بسیاری از مناطق جهان در حال فعالیت است و پوشش خود را به صورت مداوم گسترش می‌دهد.
اسپیس ایکس با در اختیار داشتن حدود نیمی از کل ماهواره‌های فعال در حال گردش به دور زمینه، بزرگ‌ترین بازیگر این عرصه به شمار می‌رود. بر اساس آخرین برآوردهای صورت گرفته، شرکت اسپیس ایکس، کنترل ۳۳۹۵ ماهواره فعال را در اختیار دارد و همین امر شرکت مذکور را با اختلاف زیاد به بزرگ‌ترین بنگاه تجاری فعال در این زمینه بدل می‌کند.
شرکت آمازون (پروژه اینترنت ماهواره‌ای کویپر)
شرکت آمازون، دیگر غول فناوری آمریکایی جهان با پروژه کویپر، یک عنصر کلیدی و مهم دیگر در صنعت اینترنت ماهواره‌ای محسوب می‌شود. این شرکت در قالب پروژه مذکور، قصد دارد تا سال ۲۰۲۹ یک مجموعه متشکل از ۳۲۳۶ ماهواره مدار پایین را به منظور ارایه جهانی اینترنت ماهواره‌ای به کار گیرد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که با اجرای کامل این برنامه بلندپروازانه، شرکت آمازون به دومین بازیگر بزرگ این عرصه بدل خواهد شد.
شرکت بریتانیایی وان‌وب (OneWeb Satellites)
شرکت بریتانیایی ارایه‌دهنده خدمات اینترنت ماهواره‌ای وان‌وب که دولت این کشور یکی از سهام‌داران عمده آن است و دفتر مرکزی آن در شهر لندن واقع شده است، در حال حاضر و پس از شرکت اسپیس ایکس، با در اختیار داشتن ۵۰۲ ماهواره در حال گردش به دور زمین، دومین شرکت اثرگذار و برجسته این حوزه به شمار می‌رود. این شرکت نیز مانند سایر بازیگران خصوصی فعال در این شاخه از صنایع فضایی، قصد دارد با تشکیل یک منظومه ماهواره‌ای، امکان پوشش جهانی اینترنت ماهواره‌ای را فراهم کند. این شرکت با وجود تجربه بحران مالی شدید در سال ۲۰۲۰، اکنون مأموریت خود را ارایه دسترسی به اینترنت در مناطق فاقد زیرساخت مخابراتی عنوان می‌کند.
علاوه بر سه بازیگر کلیدی مورد اشاره در این نوشتار، برخی بازیگران کوچک‌تر نیز در این حوزه فعال هستند. از جمله این شرکت‌ها می‌توان به پلنت لبز (Planet Labs)، گلوبال اسپیرال (Spire Global)، سوارم تکنولوژی (Swarm Technologies) و ایریدیوم (Iridium Communications) اشاره کرد. این ۴ شرکت به ترتیب ۱۹۵ (۳ درصد)، ۱۲۷ (۲ درصد)، ۸۴ (۱ درصد) و ۷۵ (۱ درصد) از کل ماهواره‌های جهان را تحت تملک خود دارد.
اینترنت ماهواره‌ای و رویکرد ایران نسبت به آن
با اهمیت یافتن مساله نحوه برخورد دولت‌ها با اینترنت ماهواره‌ای و افزایش سطح دغدغه دولت‌مردان سراسر جهان، از جمله ایران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی اخیراً طی گزارشی با عنوان «تحلیل وضعیت خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین در ایران»، به این فناوری و لزوم آمادگی کشورمان برای مواجهه با این فناوری از طریق تنظیم‌گری آن پرداخته است.
در بخشهایی از این گزارش آمده است: آنچه امروز در پروژه اینترنت ماهواره‌ای به فعلیت رسیده است، فراهم کردن اتصال به اینترنت از طریق ماهواره برای شهروندان و شرکت‌ها در بخشهایی از جهان از جمله ایران است، اما به‌دلیل محدودیت‌هایی که ناشی از خودِ فناوری از جهت هزینه‌ها و کیفیت استفاده‌است، ظرفیت تعداد کاربران آن، به نسبت جمعیت کل ایران، بسیار کم است و در صورت سرمایه‌گذاری در توسعه ارتباطات زمینی و ایجاد و عرضه خدمات مناسب در نقاط پر جمعیت، امکان فراگیر شدن ندارد. در نتیجه به نظر می‌رسد در کوتاه مدت و بلند مدت، عمده مشتریان آن بخش بسیار اندکی از مردم باشند که در مناطق دور افتاده به اینترنت متصل می‌شوند.
این گزارش مطرح می‌کند که قبل از پروژه اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین، این ارتباطات محدود و خاص از طریق ماهواره‌های مدار بالا و پروژه‌های دیگری مثل ثریا و ایریدیوم، امکان‌پذیر بوده و لذا این پروژه، آورده‌ای افزون بر آن نخواهد داشت. بنابراین به نظر می‌رسد اینترنت ماهواره‌ای در صورتی که موانع ساختاری خدمات اینترنت زمینی از جمله ارتقای کیفیت دسترسی زمینی به اینترنت از طریق بازنگری سیاست‌های مسدودسازی خدمات و محتوا، کاهش تعرفه‌های اتصال به اینترنت از طریق شبکه سیار و ثابت، ارتقای کیفیت اتصال به اینترنت در شبکه ثابت و سیار از طریق حمایت از توسعه ۵G و فیبر نوری و الزام اپراتورهای مخابراتی به پوشش با کیفیت مناطق روستایی رفع شود، در بلند مدت نخواهد توانست مزیت رقابتی ایجاد کند. در نتیجه نمی‌تواند جایگزین درگاه‌های اینترنت بین المللی زمینی شود.
این گزارش ادامه می‌دهد که شرکتهای ارایه دهنده خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین به‌علت مساله تداخلات فرکانسی باید تحت ضوابط تنظیمی کشورها فعالیت کنند، از این رو امکان اینکه دولت‌ها در مواجهه با این فناوری قابلیت اشراف و کنترل بر تبادل اطلاعات میان داخل کشور و شبکه جهانی اینترنت را داشته‌باشند وجود دارد. به این ترتیب می‌توان گفت بررسی دقیق مساله «اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین» از نظر روند توسعه و مشخصات فنی آن نشان‌می‌دهد که این پروژه در ایران برای اتصال خانوارها به اینترنت هر چند قابلیت رشد ندارد.
مرکز پژوهش‌های مجلس همچنین به سیاست‌گذاران و مجریان حوزه ارتباطات کشور توصیه کرده است که در تنظیم گری نحوه و میزان بهره مندی از خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین، راهکارهای پیشنهادی این مرکز را در اولویت قرار دهند که اولین راهکار ارایه شده در این گزارش ناظر به تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی برای پوشش مناطق فاقد اتصالات زمینی از طریق ارتقای کیفیت دسترسی زمینی به اینترنت و بازنگری سیاست‌های مسدودسازی خدمات و محتوا است.
دومین پیشنهاد این مرکز در خصوص توجه به تفاهم نامه همکاری و اعطای مجوز به شرکتهای ارایه دهنده اینترنت ماهواره‌ای مطرح شده و سومین پیشنهاد هم ارتقای کیفیت اتصال به اینترنت در شبکه ثابت و سیار از طریق حمایت از توسعه ۵G و فیبر نوری است. اعطای مجوز به شرکتهای ارایه دهنده خدمات دسترسی برای بهره مندی کنترل شده و هوشمندانه از خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین، به‌عنوان مکمل یا پشتیبان شبکه در مناطق دورافتاده، تخصیص یارانه برای شرکتهای ISP جهت ارایه سرویس ماهواره‌ای مجاز به شهروندان، هم افزایی دیپلماتیک برای کنترل دسترسی به خدمات اینترنت ماهواره‌ای از طریق تشکیل کنسرسیوم مشترک با سایر کشورها جهت راه اندازی منظومه‌های ماهواره‌ای و نیز تفاهم دیپلماتیک با کشورهای منطقه برای عدم اجازه برپایی ایستگاه زمینی غیر مجاز را نیز پیشنهاد داده است.
آخرین پیشنهاد این مرکز اتخاذ راهکارهای سلبی در برخورد با شرکتهای ارایه دهنده خدمات فاقد مجوز و بهره برداران آن از طریق اقامه دعوی به‌دلیل نقض حقوق سرزمینی ایران، اقامه دعوی به‌دلیل تداخل فرکانسی با سرویس‌های ماهواره‌ای شرکتهای دارای قرارداد با ایران، اقامه دعوی به‌دلیل تداخل فرکانسی با سرویس‌های رادیویی زمینی داخل کشور و جرم انگاری اتصال به ماهواره بدون مجوز و خرید و فروش تجهیزات و اشتراک بدون مجوز است.
خبرگزاری مهر در همین راستا به گفتگو با امیر عباس رکنی، کارشناس و پژوهشگر حقوق فناوری و یکی از نویسندگان این گزارش پرداخته است که مشروح آن در زیر آمده است:
امیرعباس رکنی در خصوص اهداف، ساختار و محتوای مورد بررسی در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس به مهر گفت: گزارش مورد بحث با عنوان «تحلیل وضعیت خدمات اینترنت ماهواره‌ای مدار پایین در ایران (مطالعه موردی استارلینک)» در مرکز پژوهش‌های مجلس انتشار یافته است، یکی از معدود آثاری است که به بررسی و تحلیل حقوقی این فناوری نوپدید، ملاحظات حقوقی ناشی از آن در پرتو حقوق بین‌الملل و همچنین وضعیت فنی این فناوری پرداخته است. در واقع، این گزارش به نوعی از دو منظر به فناوری اینترنت ماهواره‌ای پرداخته و همین موضوع، اهمیت مباحث مطروحه در آن را دوچندان می‌کند. چرا که هر منظر توسط کارشناس همان حوزه به صورت تخصصی مورد بررسی قرار گرفته است. با طرح این مقدمه، در خصوص ساختار و مباحث مطرح شده در گزارش باید گفت که این گزارش به دنبال احساس ضرورت در راستای پاسخ به مساله اصلی چالش‌های پیش روی سیاست‌گذاران در مواجهه با این فناوری نگاشته شده و در همین خصوص به بررسی وضعیت فعلی و آینده اینترنت ماهواره‌ای از منظر ویژگی‌های فنی، محدودیت‌ها و چالش‌ها، تجربه کشورهای دیگر و سناریو پردازی آینده پرداخته است. در بخش‌های دیگر، پس از تحلیل وضعیت کنونی، راهکارهای سیاستی پیشنهادی برای بهره‌مندی هوشمندانه از فرصت‌های این فناوری شامل هم‌افزایی دیپلماتیک، اتخاذ راهکارهای ایجابی و سلبی و تقویت مزیت رقابتی اتصال زمینی ارایه شده است. در مجموع، می‌توانم بگویم که هدف از تهیه این گزارش، ارایه تحلیلی جامع از وضعیت این فناوری و ارایه راهکارهایی برای بهره‌برداری بهینه از آن با توجه به ملاحظات فنی، حقوقی و سیاسی بوده است.
چرا اینترنت ماهواره‌ای باید برای ایران مهم باشد
این پژوهشگر حقوق فناوری در راستای با اشاره به اهمیت مطالعه و پژوهش درباره این فناوری کلیدی گفت: فناوری اینترنت ماهواره‌ای با توجه به پیشرفت شتابان در زمینه ماهواره‌های مخابراتی و کاهش هزینه‌های مربوطه، یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین فناوری‌های نوظهور در حوزه ارتباطات و فضا محسوب می‌شود که می‌تواند تحولات شگرفی را در این عرصه به وجود آورد و بر همین اساس، درک صحیح و عمیق ابعاد مختلف این فناوری از جمله ویژگی‌های فنی، الزامات پیاده‌سازی، مزایا و معایب، هزینه‌ها، کاربردها، چشم‌انداز آینده و البته چالش‌ها و مسایل حقوقی و امنیتی مربوطه، از اهمیت بسزایی برخوردار است. چرا که امکان استفاده بهینه از ظرفیت‌های این فناوری برای کاربردهای مفید و مثبت نظیر اتصال مناطق دورافتاده، امدادرسانی در شرایط اضطراری و توسعه خدمات الکترونیکی نیازمند شناخت و درک کارکردگرایانه نسبت به آن است.
وی افزود: از سوی دیگر با توجه به چالش‌های حاکمیتی و امنیتی این فناوری، تحقیق و مطالعه همه‌جانبه آن برای درک ریسک‌ها و تهدیدها و تدوین راهبردهای مناسب برای مقابله با آن‌ها در هر کشوری ضروری است و اساساً مطالعه تجارب موفق و ناموفق کشورهای دیگر در زمینه سیاست‌گذاری، مقررات‌گذاری و به‌کارگیری این فناوری همچون هر فناوری دیگر، می‌تواند به شدت راهگشا باشد.
وی در خصوص اهمیت این پژوهش و نتایج آن برای ایران گفت: برای کشوری همچون جمهوری اسلامی ایران که از طرفی، با توجه به جایگاه و نقش ویژه خود دارای ملاحظات ژئوپلیتیکی قابل‌ملاحظه‌ای بوده و از طرف دیگر، با چالش‌ها و محدودیت‌های متعددی در حوزه دسترسی به فناوری‌های روز دنیا در نتیجه تحریم‌های ظالمانه و هدفمند ایالات‌متحده آمریکا و هم‌پیمانان آن مواجه است، اهمیت و ضرورت مطالعه و پژوهش در زمینه فناوری اینترنت ماهواره‌ای چند برابر است. از یک‌سو این فناوری می‌تواند در کنار سایر راهکارها، گزینه مناسبی برای تأمین ارتباطات موردنیاز کشور باشد و از سویی لازم است با بررسی همه‌جانبه، بهترین شیوه بهره‌برداری از آن در راستای امنیت و منافع ملی تعیین شود.
رکنی افزود: همان‌طور که در گزارش نیز به خوبی تبیین شده، این فناوری ملاحظات قابل توجهی در حوزه حقوق بین‌الملل و به طور خاص حقوق اختصاصی دولت‌ها نسبت سرزمین تحت حاکمیت خویش دارد که چالش‌های متعددی در عرصه حکمرانی سایبری از آن ناشی می‌شود. به‌عنوان‌مثال، اینترنت ماهواره‌ای پتانسیل بالایی در به چالش کشیدن اصل صلاحیت سرزمینی و همچنین استقلال حکمرانی سایبری ملی دارد که ضروری است تا جامعه جهانی در خصوص آن تدابیر فوق‌العاده‌ای اتخاذ کنند. به باور جمهوری اسلامی ایران، فضای مجازی، همچون جهان حقیقی از شئون و عرصه‌های تحت صلاحیت دولت است و تمامی کشورها موظف به احترام و به رسمیت شناسی این حق هستند. این مواضع، به طور شفاف توسط نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در کمیته سازمان ملل در امور استفاده صلح‌آمیز از فضا اظهار شده و به طور قطع، ضروری است تا در راستای تقویت و گسترش این گفتمان اقدامات جدی‌تری از جانب ایران انجام بگیرد. جمهوری اسلامی، بر اساس تجربیات تاریخی خود، باید با هوشمندی و اشراف کامل به استقبال فناوری‌های نوین رفته و در راستای همین هوشمندی و اشراف، اجازه ندهد که فناوری تبدیل به ابزاری در دست کشورهای متخاصم به منظور اعمال فشار و تهدید امنیت ملی کشور شود. با چنین درکی، کشور دچار یک غافل‌گیری و بی‌برنامگی در مواجهه با فناوری‌های نوپدید نمی‌شود و با اتخاذ یک راهبرد واحد ملی و بین‌المللی مکمل، تمامی توان و ظرفیت‌های خود را معطوف به اهداف و چشم‌انداز معینی در راستای تأمین منافع ملی می‌کند. شایان توجه است که در این گفتمان ایجابی در مواجهه با فناوری، همکاری با سایر کشورهای هم‌راستا در سطح منطقه و جهان می‌تواند موجب کسب دانش فنی، تجربه و توانمندی‌های لازم برای بومی‌سازی این فناوری شود؛ بنابراین تحقیق و پژوهش گسترده، نظام‌مند و مداوم در این حوزه، یک ضرورت انکارناپذیر برای کشورمان محسوب می‌شود.
اینترنت ماهواره‌ای پتانسیل بالایی در به چالش کشیدن اصل صلاحیت سرزمینی و همچنین استقلال حکمرانی سایبری ملی دارد که ضروری است تا جامعه جهانی در خصوص آن تدابیر فوق‌العاده‌ای اتخاذ کنند
وی در توصیف ظرفیت‌ها و وضعیت کلی ایران برای حکمرانی اینترنت ماهواره‌ای گفت: در پاسخ به این پرسش، ابتدا بر خود لازم می‌دانم که متذکر شوم ارایه یک تصویر دقیق از توانایی‌های فنی کشور در این عرصه نیازمند یک بحث اختصاصی با متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه است که قطعاً اشراف اطلاعاتی بهتر و بیشتری در این خصوص دارند؛ اما به‌طورکلی، باید گفت که ایران به لحاظ برخورداری از نیروهای متخصص، باتجربه و خلاق در حوزه‌های مرتبط با فناوری‌های فضایی از جمله مهندسی برق و الکترونیک، فناوری اطلاعات و ارتباطات و مهندسی هوافضا، به گواه تمامی مراجع معتبر بین‌المللی دارای ظرفیت بالایی است. وجود مراکز علمی و تحقیقاتی فعال و شناخته شده از جمله مرکز ملی فضایی ایران، سازمان فضایی ایران، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه علم و صنعت و غیره، زمینه مناسبی را برای انجام تحقیقات کاربردی و بنیادین در این حوزه فراهم می‌کند. علاوه بر این، تجربه موفق طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌های ملی از جمله ماهواره امید، ماهواره ناهید و همین اواخر ماهواره خیام که طراحی مفهومی سطح بالای آن در داخل کشور انجام شد، نشان از توانمندی‌های بالقوه ایران در این عرصه دارد. از سوی دیگر، می‌توان امیدوار بود که به لطف وجود نهادها و سازمان‌های تنظیم‌گر باتجربه در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات از جمله مرکز ملی فضای مجازی، وزارت ارتباطات، سازمان تنظیم مقررات رادیویی و سازمان فناوری اطلاعات، زمینه حقوقی لازم برای تدوین مقررات و ضوابط لازم در عرصه استفاده از فناوری اینترنت ماهواره‌ای به خوبی فراهم خواهد شد. در کنار این‌ها، تجربه موفق ایران در طراحی و استقرار شبکه ملی اطلاعات، توسعه خدمات الکترونیکی و دولت هوشمند و مدیریت فضای مجازی، نشان از توانمندی‌های بالقوه کشور در حکمرانی فناوری‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی از جمله اینترنت ماهواره‌ای دارد.
کارشناس و پژوهشگر حقوق فناوری همچنین افزود: مسایل و چالش‌های متعددی پیش روی فراگیر شدن و توسعه این فناوری در کشور وجود دارد که نیازمند مطالعه و برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه است؛ اما با تکیه بر ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود و همکاری با سایر کشورهای فعال در این حوزه می‌توان به حکمرانی مؤثری در زمینه استفاده از فناوری اینترنت ماهواره‌ای دست یافت.
رکنی با اشاره به اهمیت همکاری در تحقق پیشرفت‌های فناورانه گفت: به‌طورکلی، نگاهی به تاریخ فناوری نشان می‌دهد که همواره قابل توجه‌ترین پیشرفت‌ها در سایه همکاری و تعامل محقق شده است و به نوعی تاریخ فناوری، تاریخ تعامل و همکاری سازنده در راستای دستیابی به اهداف مشترک و واحد است و به طور قطع، فناوری اینترنت ماهواره‌ای نیز از این امر مستثنی نیست؛ اما این فناوری به دلیل ویژگی‌های ذاتی خود، سطح بالایی از تعامل و همکاری را می‌طلبد و نیازمند تدوین پروژه‌های کلان چندجانبه است.
وی افزود: نکته حایز اهمیت آن است که بر خلاف فرایندهای متداول جاری در بخش خصوصی، هنگامی که بنا بر آن می‌شود که یک فناوری توسط دولت‌ها توسعه بیابد، ملاحظاتی مطرح می‌شود که همگی حول مفهوم به نام منافع مشترک در حرکت هستند. تعاملات بین‌المللی، همواره مبتنی بر همین امر شکل‌گرفته و کشورها با همکاری شرکای هم‌سود و هم‌راستای خود، پروژه‌های کلان را پیش برده و منافع مشترک خویش را به صورت جمعی تأمین می‌نمایند. ناگفته پیداست که در چنین شرایطی، صرف تعریف یک نفع مشترک از چه سطح اهمیتی برخوردار است و گفتمان سازی و مذاکرات فعالانه در چنین عرصه‌ای خود را نمایان می‌سازد. همان‌طور که پیشتر اشاره شد، فناوری اینترنت ماهواره‌ای، ملاحظات مخصوص به خود را دارد که پیچدگی‌های متعددی از این ملاحظات ناشی می‌شود.
ضرورت و اهمیت توسعه یک منظومه اینترنت ماهواره‌ای ملی
کارشناس و پژوهشگر حقوق فناوری اظهار داشت: در شرایط کنونی که بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان به دنبال توسعه پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای هستند، اصلی‌ترین ملاحظه مربوط به محدودیت‌های فضای فوقانی کره زمین به منظور استقرار ماهواره‌های مخابراتی است. در واقع، این فضا بستر محدودی است که به مرور و با جای‌گذاری ماهواره‌های متعدد پر شده و دیگر امکان و فرصت جای‌گذاری ماهواره‌های بیشتری در آن مقدور نیست. در نتیجه، ایجاد پروژه‌های ساخت و پرداخت منظومه‌های ماهواره ملی از اهمیت بسزایی برخوردار است و به همین دلیل است که بسیاری از کشورها امروزه به تکاپو افتاده‌اند. از سوی دیگر، باید توجه داشت که ابتکار عمل در حوزه اینترنت ماهواره‌ای، تماماً در اختیار ارایه‌دهنده سرویس است و هنگامی که شما سرویس بومی و ملی مختص به خود را نداشته باشید، لاجرم مجبور به تن دادن به شرایط ارایه‌دهنده سرویس خواهید بود. از آنچه گفته شد، به خوبی ضرورت و اهمیت توسعه یک منظومه اینترنت ماهواره‌ای ملی آشکار شده و مشخص می‌شود که ما در چه مقطع حساس و سرنوشت سازی قرار داریم و در حال سپری کردن چه لحظات ارزشمندی هستیم؛ اما در هر حال باید توجه داشت که فناوری اینترنت ماهواره‌ای، یک فناوری پیچیده است که توسعه آن با صرف اتکا به پتانسیل‌ها و توانایی‌های بومی و داخلی، زمان بر بوده و به عبارتی ما زمان طلایی توسعه و پیشرفت در این حوزه را با اتخاذ استراتژی خودکفایی از دست خواهیم داد.
وی در خصوص امکان همکاری سازنده با کشورهایی چون چین و روسیه برای توسعه اینترنت ماهواره‌ای گفت: از سوی دیگر، کشورهای پیشرفته چین و روسیه با توجه به قطب‌بندی‌ها و مناسبت حاکم بر روابط بین‌الملل، به پروژه‌های اینترنت ماهواره‌ای غربی بدگمان بوده و قطعاً به دنبال ایجاد پروژه بومی و ملی برای خویش هستند. این فرصت ارزشمندی است که جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با بهره‌برداری از آن و اتخاذ یک سیاست فعالانه، ابتکار عمل را در دست گرفته و با استفاده از ظرفیت‌های روابط دوستانه میان این کشورهای هم‌راستا، خصوصاً پتانسیل‌های ناشی از پیوستن کشور به سازمان همکاری شانگهای، یک پروژه چندجانبه توسعه و ساخت یک منظومه اینترنت ماهواره‌ای را آغاز کرده و گامی جدی به سوی تقویت و گسترش گفتمان حکمرانی سایبری مستقل بردارد. به طور قطع می‌توانم بگویم که جدی‌ترین و اصلی‌ترین توصیه سیاستی مطرح شده در گزارش مورد بحث، همین موضوع است.
وی در جمع‌بندی سخنان خود با اشاره به آینده این فناوری گفت: به اعتقاد بنده این فناوری در آینده نزدیک ظرفیت بالقوه بالایی برای رشد و توسعه دارد، هرچند با چالش‌ها و محدودیت‌هایی نیز مواجه خواهد بود. از یک‌سو، پیش‌بینی می‌شود با پیشرفت فناوری‌های ماهواره‌ای و کاهش هزینه‌های مرتبط با توسعه و گسترش آن، شاهد افزایش تعداد منظومه‌های ماهواره‌های ارتباطی در مدار پایین زمین باشیم که منجر به ارتقای قابلیت‌های فنی از قبیل افزایش سرعت، کاهش تأخیر و بهبود پوشش جغرافیایی خواهد شد. همچنین احتمال می‌رود هزینه‌های اولیه و اشتراک این سرویس‌ها نیز کاهش یابد. از سوی دیگر، همچنان موانع و محدودیت‌هایی در مقابل تبدیل شدن اینترنت ماهواره‌ای به یک جایگزین کامل برای شبکه‌های زمینی وجود دارد. محدودیت‌های ذاتی مانند وابستگی به پوشش مستقیم و همچنین مسایل حقوقی و حاکمیتی همچنان پابرجا خواهد بود. علاوه بر این، فناوری‌های زمینی از جمله شبکه‌های فیبر نوری نیز با سرعت در حال توسعه و بهبود هستند که باید مزیت‌های این نوع از سرویس را نیز به شیوه‌ای واقع‌گرایانه در عرصه سیاست‌گذاری مورد توجه قرار داد.
اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند مکمل فیبرنوری در زمین باشد
رکنی معتقد است در افق آینده، اینترنت ماهواره‌ای و شبکه‌های زمینی فیبر نوری به جای رقابت، نقش مکمل یکدیگر را ایفا خواهند کرد. فیبر نوری به عنوان ستون فقرات ارتباطات در مناطق پرجمعیت و شهری همچنان غالب خواهد بود، در حالی که اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند نقش مکملی برای پوشش مناطق دورافتاده، اتصال در شرایط اضطراری و نیز ارایه خدمات تکمیلی برای کاربران متحرک ایفا کند.
وی در ادامه افزود: در نتیجه می‌توان گفت که افق پیش روی اینترنت ماهواره‌ای، تکمیل ارتباطات در کنار شبکه‌های زمینی پرسرعت خواهد بود، نه جایگزینی کامل آن. البته همواره این احتمال وجود دارد که با تحولات شگرف فناورانه در آینده، عرصه و جنس رقابت میان این دو فناوری دگرگون شود، اما در افق میان‌مدت، هم‌زیستی و هم‌افزایی آن‌ها پیش‌بینی می‌شود. بر همین اساس، اولویت اصلی سیاست‌گذاران نیز می‌بایست تدوین راهبردی باشد که ضمن بهره‌مندی از مزایای هر دو، امنیت و منافع ملی را تأمین کند.
به گزارش مهر، عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات در طول ماه‌های اخیر، بارها به این مساله اشاره و اعلام کرده است که در صورت پایبندی شرکتهای ارایه‌دهنده خدمات در این حوزه به قوانین اینترنت کشور، امکان فعالیت و ارایه خدمت برای آن‌ها فراهم است. وی در تازه‌ترین اظهار نظر خود نیز در این باره گفت: «ما به هر فراهم‌کننده خدمات اینترنت ماهواره‌ای که قواعد جمهوری اسلامی را رعایت کند، خوش آمد می‌گوییم و دستش را به گرمی می‌فشاریم و این مسیر را دنبال می‌کنیم.»
وی همچنین افزود: «ما قواعد سرزمینی خود را در سال ۱۴۰۰ تصویب و به اپراتورهای مطرح اینترنت ماهواره‌ای ابلاغ کردیم.»
اگرچه در حال حاضر اینترنت ماهواره‌ای شرکتهای بزرگ خارجی به دلایل مختلف نقش بزرگی در ارایه اینترنت به مردم کشور ما ندارند اما با رشد روزافزون تعداد ماهواره‌ها در مدار لئو و ورود شرکتهای بیشتر به این عرصه به نظر می‌رسد ما نیز نیازمند واکنش فعالانه تری در این زمینه هستیم.
نظر شما