گروه اقتصاد بین‌الملل پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد - به نظر می‌رسد مناقشه انرژی در مدیترانه که پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه تنش‌ها بین طرف‌های رقیب یعنی ترکیه در یک‌طرف و یونان و قبرس و در کنار آنها مصر و اسرائیل در طرف دیگر شدت یابد، در آینده نه‌چندان دور بازیگران جدید و تأثیرگذاری از شرق مدیترانه و نیز برخی بازیگران قدرتمند حوزه انرژی مانند روسیه را به خود خواهد دید.
با آنکه دریای مدیترانه ازنظر منابع انرژی جایگاه قابل‌توجهی ندارد، اما بیش از دو دهه درگیر مناقشه بین ترکیه از یک‌سو و یونان، مصر، بخش یونانی قبرس و رژیم اشغالگر قدس از سوی دیگر است. بر اساس برآورد سال ۲۰۱۰ سازمان زمین‌شناسی آمریکا از سواحل قبرس شمالی و جنوبی، سوریه، لبنان و فلسطین اشغالی، ذخایر گاز مدیترانه در حدود ۱۲۲ تریلیون فوت مکعب (۳.۵ تریلیون مترمکعب) و ذخایر نفتی آن ۱۰۷ میلیارد بشکه اعلام‌شده است.
مناقشه بر سر منابع انرژی مدیترانه از اوایل دهه ۲۰۰۰ زمانی که بخش یونانی‌نشین قبرس برای بهره‌برداری از منابع گاز مدیترانه با مصر توافق تعیین حدود دریایی منعقد کرد، آغاز شد. این اقدام با واکنش ترکیه روبرو شد. ترکیه خط ساحلی ۱، ۶۰۰ کیلومتری با دریای مدیترانه دارد اما حق بهره‌برداری از منابع آن را ندارد، به این خاطر که طبق کنوانسیون حقوق دریایی سازمان ملل، حق توسعه مناطق ویژه اقتصادی از آن جزایر یونان و قبرس است. این کشور اما مدعی است که کنوانسیون حقوق دریایی که بر اساس آن حق ترکیه و قبرس شمالی در بهره‌مندی از منابع دریایی مدیترانه نادیده گرفته شده بر حق حاکمیت ناشی از فلات قاره ارجحیت ندارد و ترکیه حق استخراج از مدیترانه را برای خود و قبرس شمالی محفوظ می‌داند.
از سوی دیگر، توافق بخش یونانی‌نشین قبرس و مصر در سال ۲۰۰۳ با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه هم‌زمان شد که تلاش داشت ترکیه را از حصار مرزی جغرافیایی خود خارج کند و به یک قدرت تأثیرگذار در منطقه تبدیل کند. ترکیه به‌عنوان کشوری که نیاز زیادی به انرژی دارد، منابع موجود در مدیترانه و دریای سیاه را برای کاهش وابستگی خود به خارج حیاتی می‌دانست. در واقع ترک‌ها یکی از دلایل ضعف خود در رقابت‌های منطقه‌ای را وابستگی به ایران و روسیه می‌دانند و اعتقاد دارند که منابع فوق می‌توانند وابستگی را کاهش داده و این نقطه‌ضعف را برطرف نمایند. در همین راستا، ترکیه در سال ۲۰۱۱ در توافق با قبرس شمالی، محدوده فلات قاره و منطقه انحصاری اقتصادی در دریای مدیترانه را معین کرد و همچنین در سال ۲۰۱۹ با لیبی بر سر خطوط دریایی به توافق رسید تا از سایر رقبا عقب نماند. نزاع بر سر منابع انرژی مدیترانه صرفاً بین ترکیه و یونان نمانده و با ورود مصر، رژیم اشغالگر قدس و حتی لیبی به یک نزاع منطقه‌ای تبدیل‌شده است. این مناقشه اما بازیگران مهمی نیز داشت که هرکدام به دلایلی در گذشته تمایلی برای ورود به این مناقشه نداشتند.
ورود بازیگران جدید به مناقشه انرژی در مدیترانه
دو کشور سوریه و لبنان که بیشتر ذخایر انرژی در خط ساحلی آنها قرار دارد به دلایلی ازجمله ضعف دولت غرب‌گرا و نبود اراده برای استخراج نفت و گاز، مناقشه مرزی با رژیم صهیونیستی و در نهایت عدم برخورداری از فناوری از نزاع‌ها دور بودند. در سال‌های اخیر ایفای نقش سوریه به واسطه کمک روسیه که تمایل زیادی به بهره‌برداری از منابع انرژی مدیترانه دارد، جدی شده است.
روسیه اتکای زیادی به صادرات گاز به‌خصوص به اروپا دارد و تمایلی ندارد که در این بازار بزرگ رقیبی داشته باشد. از این رو تلاش می‌کند تا با استخراج گاز و حتی نفت از طریق آب‌های سرزمینی سوریه، اجازه بهره‌برداری حداکثری به کشورهایی که در تلاش برای صادرات گاز مدیترانه به اروپا هستند را ندهد. سوریه نیز که حالا بزرگ‌ترین میدان گازی خود در استان دیرالزور را در نتیجه اشغال منطقه توسط نیروهای کرد تحت حمایت آمریکا از کنترل خود خارج می‌بیند، بیش از گذشته به منابع گازی مدیترانه احساس نیاز می‌کند. تلاش برای اکتشاف این منابع اما به سال‌های ابتدایی بحران سوریه برمی‌گردد. وزارت نفت و منابع معدنی سوریه در سال ۲۰۱۳ قراردادی با شرکت سویوز نفت گاز (Soyuzneftegaz) روسیه با عنوان «عمریت» منعقد کرد که به‌موجب آن، این شرکت به مدت ۲۵ سال می‌تواند در آب‌های سرزمینی کشور سوریه در دریای مدیترانه اقدام به اکتشاف گاز کند.
در دسامبر ۲۰۱۷، علی غانم، وزیر وقت نفت و منابع معدنی سوریه اعلام کرد که از پنج بلوک گاز در آب‌های سرزمینی سوریه، فقط یک بلوک حدود ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز دارد - معادل کل ذخایر گازی این کشور در خشکی - و اعلام کرد که سال ۲۰۱۸ استخراج گاز شروع خواهد شد. البته اخیراً گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر اینکه به دلایلی چون عمیق بودن این بلوک ها و عدم تخصص شرکت‌های روسی در اکتشاف آبی، پروژه ها به نتیجه نرسیده اند.
اگر آمار مطرح‌شده درست باشد، در آب‌های سرزمینی سوریه بیش از یک تریلیون مترمکعب گاز وجود دارد. این در حالی است که برخی تخمین‌های غیررسمی حکایت از وجود ۷۰۰ میلیارد مترمکعب گاز در سواحل شرقی مدیترانه (سواحل سوریه، لبنان و فلسطین اشغالی) دارد که البته در حال حاضر رژیم اشغالگر قدس بیشترین بهره را از این منابع می‌برد. رژیم صهیونیستی در فاصله سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ چند میدان گازی ازجمله نوا، ماری، دالیت، روت، حنا را در آب‌های شمالی مدیترانه کشف کرد که در میان آنها تامار و لویاتان بزرگ‌تر از سایرین بودند. این رژیم در سال ۲۰۱۹ نیز با همکاری شرکت انرژین یونان به ذخایر گازی قابل استخراج در میدان کاریش شمالی به میزان ۰.۹ تریلیون فوت مکعب گاز و نیز ۳۴ میلیون بشکه نفت دست‌یافت. قابل‌ذکر است که میدان کاریش در ۱۶ کیلومتری آب‌های لبنان قرار دارد. اکتشاف گاز در نزدیکی آب‌های لبنان در حالی اتفاق می‌افتد که هنوز تیم‌های لبنانی و رژیم اشغالگر برای تعیین مرزها به توافق نرسیده‌اند. از مهم‌ترین دلایل عدم استخراج گاز توسط لبنان وجود دولت ضعیف و غرب‌گرای سعد حریری و فشار آمریکا به دولت لبنان و نیز شرکت‌های طرف قرارداد با لبنان برای استخراج گاز است. این عدم تمایل در حالی است که لبنان اکنون با شرایط بسیار سخت اقتصادی روبرو است و اکتشاف این منابع می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات اقتصادی این کشور باشد و مانع به تاراج رفتن منابع آن توسط رژیم اشغالگر شود. برخی برآوردها نشان از وجود ۹۵ تریلیون فوت مکعب گاز و نیز ۹۰۰ میلیون بشکه نفت در آب‌های سرزمینی لبنان دارد که ارزش آنها به حدود ۱، ۰۰۰ میلیارد دلار می‌رسد.
درنهایت به نظر می‌رسد که در آینده نه‌چندان دور می‌بایست شاهد ورود بازیگران تأثیرگذار دیگری ازجمله سوریه، لبنان و روسیه - از طریق اکتشاف در آب‌های سرزمینی سوریه - در مناقشه گازی مدیترانه باشیم که می‌تواند موازنه قدرت انرژی را بر هم زده و برنده فعلی یعنی رژیم صهیونیستی را با چالش روبرو کند و به عمیق‌تر شدن تنش‌ها بینجامد.
نظر شما