به گزارش گروه اقتصاد بین الملل پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، واحد اطلاعات اکونومیست معتقد است احتمال انعقاد توافقی موقت بین ایران و آمریکا تا اواخر ۲۰۲۱ وجود دارد، اما این توافق موقت به احتمال زیاد به احیای برجام یا به وجود آمدن جایگزین برجام منجر نخواهد شد.
اکونومیست در گزارش خود به مناسبت پیروزی جو بایدن در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا، در تحلیل آینده روابط تهران و واشنگتن می‌نویسد:
جو بایدن رئیس‌جمهور آینده آمریکا تمایل خود برای پیوستن دوباره به برجام را اعلام کرده است. با این حال این کاری دشوار خواهد بود. ایران محدودیت‌های برجام بر غنی‌سازی و ذخیره اورانیوم را نادیده گرفته است. علاوه بر این، احتمال کمی وجود دارد که طرفین تا بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در ژوئن ۲۰۲۱ که احتمال پیروزی یک محافظه‌کار در آن زیاد است تعهدی را بپذیرند. دست آخر اینکه اعتماد میان دو طرف در حال کاهش است و ایران می‌ترسد هر توافقی که از طرف دولت بایدن نهایی شود، چهار سال دیگر توسط جایگزین بایدن نادیده گرفته شود. واحد اطلاعات اکونومیست معتقد است که احتمالاً تا اواخر ۲۰۲۱ توافقی موقت به دست خواهد آمد که بر اساس آن برخی محدودیت‌ها بر فروش نفت ایران رفع شده و در عوض تهران دوباره از برجام تبعیت خواهد کرد. با این وجود به خاطر وجود موانع فراوان، احیای کامل برجام و یا مذاکره مجدد در مورد توافق بعید به نظر می‌رسد.
تنش میان ایران و آمریکا در دوره دونالد ترامپ رئیس‌جمهور فعلی شدت گرفت. ایران از زمان خروج ترامپ و دولت او از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال تحریم بر این کشور تحت فشار اقتصادی قرار گرفته است، اما هنوز زمینه تعامل دوباره وجود دارد. ایران مایل به برداشته شدن تحریم و یا حداقل کاهش شدت آنها است و آمریکا نیز به جلوگیری از اشاعه هسته‌ای در ایران و مهار نفوذ این کشور در خاورمیانه متعهد است.
تمایل بایدن به تعامل مجدد
آقای بایدن نشان داده که می‌خواهد احیای برجام را یکی از اولویت‌های سیاست خارجی خود قرار دهد، مسئله‌ای که یکی از دلایل آن تمایل به حفظ دستاورد باراک اوباما رئیس‌جمهور سابق آمریکا است. تمایل به احیای برجام به جهت‌گیری بایدن برای تعامل دوباره با متحدین اروپایی در زمینه مسائل ژئوپلیتیک نیز ارتباط دارد. تصمیم ترامپ برای خروج یک‌جانبه از برجام به شدت روابط آمریکا با فرانسه، آلمان و انگلستان که همگی اعضای برجام بودند را تیره کرد.
دولت ترامپ و دولت بایدن هدفی مشترک به نام پیشگیری از توسعه تسلیحات هسته‌ای توسط ایران و کنترل نفوذ ایران در خاورمیانه دارند. در تلاش برای رسیدن به این هدف دولت ترامپ از برجام بیرون آمده و کارزار فشار حداکثری را علیه ایران به اجرا گذاشت. اما در دوره ترامپ هیچ‌کدام از این اهداف برآورده نشد و ایران فعالیت‌های هسته‌ای را به مرزهایی فراتر از محدودیت‌های برجامی افزایش داد و نیروهای وابسته به ایران نیز به فعالیت خود در اقصی‌نقاط خاورمیانه ادامه دادند.
ظهور موانع جدید
انتظار ما این است که با توجه به نیاز شدید به کاهش تنش‌ها در خاورمیانه و ناکامی سیاست فشار حداکثری، بایدن به محض رسیدن به قدرت در اواخر ژانویه کانال دیپلماتیک با ایران را فعال کند. اما با توجه به کاهش اعتماد میان دو طرف، مذاکرات با موانعی مواجه خواهد بود.
ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در حال حاضر حدود ۲.۵ تن است، یعنی تقریباً ۱۲ برابر محدوده‌ای که توافق هسته‌ای مشخص کرده است. آمریکا احتمالاً از ایران خواهد خواست قبل از شروع مذاکرات چندجانبه جدی، فعالیت هسته‌ای را کاهش داده و فرایند تخلیه ذخایر را آغاز کند. ایران احتمالاً این درخواست را نخواهد پذیرفت. به علاوه، حتی در صورت پذیرش ایران، تکمیل فرایند تبعیت دوباره از برجام حداقل سه ماه زمان می‌برد.
از بین رفتن اعتماد در سال‌های اخیر نیز مذاکرات را پیچیده‌تر خواهد کرد. علی رغم پیروزی بایدن در انتخابات ۲۰۲۰، ترامپ آرای بیشتری نسبت به دور قبل انتخابات در ۲۰۱۶ به دست آورده و در نتیجه حاکمیت ایران این پیام را دریافت کرده که احتمال معکوس شدن سیاست آمریکا در چهار سال آینده وجود دارد. ضمناً ایران به وعده‌های آمریکا برای رفع تحریم‌ها محتاطانه واکنش نشان خواهد داد و حتی اگر قرار باشد بخشی از تحریم‌هایی که آمریکا بر ایران اعمال می‌کند رفع شود، آن دسته از تحریم‌ها که مربوط به حمایت ایران از گروه‌های حاضر در فهرست تروریسم آمریکا است به قوت خود باقی خواهد ماند و شرکت‌های بین‌المللی بعید است در کوتاه‌مدت اقدام به ورود دوباره به بازار ایران کنند.
علاوه بر این موارد، مواضع هر دو طرف نا منعطف تر از قبل شده و در ایران محافظه کاران مجلس و دستگاه قضایی را در کنترل خود دارند و در انتخابات ریاست‌جمهوری ژوئن ۲۰۲۱ نیز شانس پیروزی یک محافظه‌کار زیاد است. این مسئله مانع موفقیت مذاکرات در کوتاه‌مدت خواهد شد، چرا که محافظه کاران تلاش می‌کنند از ایجاد زمینه پیروزی میانه روها در انتخابات پیشگیری کنند. از طرف دیگر موضع کنگره آمریکا نیز در قبال ایران سخت تر شده و دولت بایدن به همین دلیل برای رسیدن به توافق ثانویه در مورد برنامه موشکی ایران و حمایت این کشور از گروه‌های نیابتی منطقه‌ای تحت‌فشار خواهد بود.
تحولات احتمالی در ۲۰۲۱-۲۰۲۲
آقای بایدن احتمالاً کانال دیپلماتیک را دوباره فعال می‌کند و تمایل خود برای همکاری با ایران به منظور کاستن از تنش‌ها را به نمایش خواهد گذاشت. با این وجود، تحریم‌های آمریکا تا زمانی که بتوان مذاکراتی معنی‌دار در خصوص غنی‌سازی ایران انجام داد به قوت خود باقی می‌ماند. انتخابات ریاست‌جمهوری ایران این فرایند را تا اواخر ۲۰۲۱ به تعویق می‌اندازد و حتی در آن زمان نیز مواضع تند ایران پیشرفت در این زمینه را کند خواهد نمود. با توجه به وجود اراده سیاسی در کاخ سفید و نیز سطحی از خردگرایی میان مقامات ایرانی که به دنبال رفع تحریم هستند، انتظار داریم که در اواخر ۲۰۲۱ پیشرفتی حاصل شود.
این پیشرفت احتمالاً به شکل یک توافق موقت بروز خواهد کرد که بر اساس آن ایران می‌پذیرد در ازای رفع تحریم فروش نفت، غنی‌سازی را به سطوح مجاز در برجام کاهش دهد. این توافق می‌تواند برای ایران تقویت ریال را به همراه داشته باشد که از اوایل ۲۰۱۸ تا به حال بیش از ۸۰ درصد ارزش خود را از دست داده است. این روند در ادامه به کاهش فشارهای تورمی منجر شده و موقعیت خارجی و مالی ایران را در سال ۲۰۲۲ تقویت خواهد نمود. این توافق متوازن‌کننده و دوطرفه احتمالاً تا مدتی پابرجا می‌ماند تا مذاکرات جامع‌تر شروع شود.
احیای برجام بعید به نظر می‌رسد
میزان پایداری این توافق موقت و موفقیت آن در احیای برجام همچنان محل سؤال است. علاوه بر رفع تحریم‌های نفتی، دولت بایدن می‌تواند سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در ایران را از تحریم معاف کند و مجوز فروش هواپیماهای مسافربری را به ایرباس بدهد. با این حال، این تدابیر تأثیری محدود خواهند داشت، چرا که شرکت‌های اروپایی نیز از خروج آمریکا از برجام درس گرفته‌اند و تمایلی به انجام سرمایه‌گذاری بلندمدت در ایران (خصوصاً در شرایط متزلزل فعلی اقتصاد جهانی) نخواهند داشت.
به علاوه، تنش میان ایران و آمریکا بر سر حضور ایران در اقصی‌نقاط خاورمیانه همچنان در سطح بالایی خواهد ماند. از زمان جنگ ایران و عراق در دهه ۱۹۸۰، استفاده از توان بازدارندگی برای دفاع از خود یکی از عناصر کلیدی سیاست خارجی ایران است. استفاده از نیروهای نیابتی در منطقه و توسعه برنامه موشکی دو ویژگی کلیدی این سیاست هستند و متحدین ایران در یمن و لبنان این بازدارندگی را در برابر عربستان سعودی و اسرائیل ایجاد می‌کنند و موشک‌های میان‌برد نیز در برابر حملات هوایی بازدارندگی ایجاد می‌کنند. بنابراین بسیار بعید است که ایران به اعمال محدودیت بر نفوذ منطقه‌ای یا برنامه موشکی خود تن دهد.
لغو بسیاری از تحریم‌ها نامحتمل است
در این شرایط، رفع کامل تحریم‌های آمریکا علیه ایران بعید به نظر می‌رسد. تحریم‌های آمریکا که با فعالیت‌های هسته‌ای ایران مرتبط هستند را می‌توان از طریق دستورات اجرایی رئیس‌جمهور رفع نمود، اما تغییر تحریم‌های تروریسم و حقوق بشر نیازمند موافقت کنگره است. بایدن برای رفع هرکدام از این تحریم‌ها می‌بایست قوانینی را به تصویب کنگره برساند که می‌تواند کاری دشوار باشد. در نتیجه حتی اگر آمریکا بخواهد فراتر از یک توافق موقت برود و به صورت کامل به برجام ملحق شود، بسیاری از تحریم‌های اعمال شده در سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به قوت خود باقی خواهند بود. محدودیت‌هایی که این مسئله برای سرمایه‌گذاری در ایران ایجاد می‌کند باعث می‌شود که مقامات محافظه‌کار ایرانی بیش از گذشته باور خود به برجام را از دست بدهند. با ناامیدی هر دو طرف از توافق، احیای تعهد ایران و آمریکا به مفاد برجام در دوره چهارساله ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ بعید خواهد بود و حتی یک توافق موقت نیز در میان‌مدت تا بلندمدت موفقیتی حاصل نخواهد کرد.
نظر شما