به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، فیچ می‌گوید که ساخت پروژه جدید پالایشگاهی در ایران به دلایلی چون اشباع نسبی بازار بین‌المللی و محدودیت شدید بودجه‌ای، در اولویت سرمایه‌گذاری دولت ایران نیست.
مؤسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز این تحلیل را در آخرین به‌روزرسانی گزارش صنعت پتروشیمی ایران که مختص سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۰ است مطرح کرد.
رادار اقتصاد این گزارش که به بررسی آخرین تحولات تأثیرگذار بر صنعت پتروشیمی ایران و دورنمای پنج‌ساله آن می‌پردازد را در چند قسمت منتشر خواهد کرد. پیش‌تر پنج قسمت از این گزارش منتشر شد که قسمت اول از اینجا، قسمت دوم از اینجا، قسمت سوم از اینجا، قسمت چهارم از اینجا و قسمت پنجم از اینجا قابل مشاهده است.
در قسمت ششم، تحلیل فیچ از روندها و تحولات مرتبط با پالایش نفت، مشکل کمبود آب و تکمیل پروژه‌های فعلی ارائه شده است.
در این قسمت آمده که اصرار مقامات ایرانی برای متوازن‌سازی توسعه صنعتی کشور از طریق احداث واحدهای جدید در مناطق مرکزی ایران مخل رشد صنعت پتروشیمی است.
مشروح قسمت ششم گزارش در ادامه آمده است:
پالایش
بخش پالایش در ایران در سال‌های گذشته شاهد رشد قابل‌توجهی بوده که دلیل اصلی آن توسعه دو مجموعه پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس و پالایشگاه میعانات قشم است. تا سال ۲۰۱۹ تخمین ما برای تولید پالایشی ایران ۲٫۲۶ میلیون بشکه در روز بود. همه پالایشگاهها تحت مدیریت شرکت ملی پالایش و پخش نفت که زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران است اداره می‌شوند. فضای رشد بیشتر محدود است، البته غیر از برنامه افزایش تولید در ستاره خلیج‌فارس. تا سال ۲۰۱۹ هر سه فاز اولیه این پالایشگاه که شامل سه واحد با ظرفیت ۱۲۰ هزار بشکه در روز بودند به بهره‌برداری رسیدند. فاز چهارم نیز در دست اجرا است که ظرفیت کلی آن ۴۰۰ تا ۴۵۰ هزار بشکه در روز است. هنوز مشخص نیست فاز چهارم چه پروژه‌هایی را در برمی‌گیرد، اما هدف کلی افزایش تولید به رقم ۵۴۰ هزار بشکه در روز تا پایان سال جاری میلادی است. البته این افزایش میزان تولید تا حدودی از طریق منطقی‌سازی تولید در پالایشگاه اصفهان (کاهش ۱۵ هزار بشکه در روز) تعدیل خواهد شد. ضمناً طرح‌هایی برای افزایش تولید در پالایشگاه کرمانشاه (۱۵ هزار) در راستای طرح کلی ارتقاء پالایشگاهها وجود دارد که البته زمان‌بندی آن مشخص نیست.
ایران به طور سنتی بیشتر صادرکننده سوخت پالایش شده بوده، گرچه در زمینه بنزین همیشه واردکننده محسوب می‌شده است. با توجه به فشار تحریم‌ها بر بودجه ایران، از سال ۲۰۱۲ این کشور بر به حداکثر رساندن تولید بنزین متمرکز شده تا در این زمینه خودکفا شود. توسعه کامل فازهای پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در این زمینه نقشی مهم دارد. این پالایشگاه با هدف پالایش میعانات گاز – که از فازهای جدیداً تکمیل شده پارس جنوبی تأمین می‌شود - و تبدیل آن به بنزین طراحی شده است. بنزین معمولی و بنزین اکتان بالا دو محصول هدف این پالایشگاه هستند که ۶۲ درصد تولید را در سه فاز اول به خود اختصاص می‌دهند (۲۲۶ هزار بشکه در روز)، در کنار ۲۴ درصد (۸۸ هزار بشکه) تولید گازوئیل و ۱۲ درصد (۴۵ هزار بشکه) سوخت جت و گاز مایع ال پی جی.
راه‌اندازی پالایشگاه ۱۲۰ هزار بشکه‌ای قشم – که از خوراک میعانات میادین گازی پارس جنوبی و هنگام استفاده می کند- نیز تاثیر بسیار زیادی بر رونق تولید پالایشگاهی گذاشته است، به طوری که در اینجا نیز مانند پالایشگاه ستاره خلیج فارس، هدف گذاری بر تولید فراورده های باارزش و محصولات باکیفیت استوار است. بنابر گزارش ها، محصول این پالایشگاه با استاندارد یورو ۵ انطباق خواهد داشت. برنامه هایی برای افزایش بیشتر ظرفیت تولید پالایشگاهی ایران وجود دارد، از جمله افزودن هشت برج تقطیر ۶۰ هزار بشکه ای در سیراف. ما هنوز این برنامه را در پیش بینی تولیدی خود نگنجانده ایم، چرا که برای سال ها در دست اقدام بوده و کمتر نشانه ای از پیشرفت در آن دیده شده است.
پیشنهاداتی برای احداث پالایشگاه‌های جدید نفتی ارائه شده است. با توجه به رشدی که در سال‌های اخیر در ظرفیت اتفاق افتاده، خودکفایی ایران در سوخت‌های پالایشی، بازار سوخت نسبتاً اشباع شده بین‌المللی و محدودیت‌های شدید بودجه‌ای که متوجه دولت ایران است، به نظر ما ایجاد پروژه‌های جدید – که به سرمایه و زمان زیادی نیاز دارند – اولویت اول سرمایه‌گذاری دولت نیستند. ایران احتمالاً بیشتر بر نوسازی مستمر پالایشگاه‌های موجود متمرکز خواهد شد.
ایران در حال حاضر مشغول اجرای یک برنامه بسیار جامع نوسازی پالایشگاهی است که ابعاد آن بالغ بر ۳۴ میلیارد دلار است. این نوسازی در حال حاضر در برخی از پالایشگاهها نظیر آبادان، بندرعباس، اصفهان، کرمانشاه و تبریز در حال انجام است. گرچه ابعاد کار در هر پالایشگاه متفاوت است، اما هدف کلی بالابردن سطح تولید محصولات با ارزش بالاتر و رساندن کیفیت تولید به سطح استانداردهای بین‌المللی است.
محصولات باکیفیت می‌توانند در بازارهای بین‌المللی مشتری خود را پیدا کرده و ارزش بیشتری را برای ایران تولید کنند. پالایشگاه‌های ایران در حال حاضر حجم زیادی سوخت رسوبی نیز تولید می‌کنند که محصولات کم ارزشی هستند و ارزش آنها در آینده با تشدید مقررات زیست‌محیطی در سطح بین‌الملل کمتر نیز خواهد شد.
با این حال در حوزه پایین‌دستی نیز مانند حوزه بالادستی، فعالیت‌ها شدیداً تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا قرار گرفته است. تعدادی از تفاهم‌نامه‌ها و قراردادها که با شرکت‌های مهم بین‌المللی نظیر جی جی سی (JGC)، ماروبنی، دالیم و مهندسی اس ک منعقد شده بود از زمان اعمال تحریم‌ها متوقف شده و هدف ۳۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری احتمالاً در کوتاه‌مدت به صورت کامل محقق نخواهد شد. دولت با توجه به شرکت‌های داخلی و خصوصی سعی داشته مقداری از این بار را از زمین بردارد، اما این شرکت‌ها غالباً با محدودیت‌های مالی، سازمانی و فنی مواجه هستند.
مسئله کمبود آب
بحران کمبود آب در ایران – که ناشی از کم بودن موجودی آب و مدیریت ضعیف منابع است- تاثیر منفی بر توسعه و عملکرد تاسیسات پتروشیمی دارد. حداقل ۱۲ پروژه با ظرفیت پنج میلیون تن در سال به دلیل وجود مشکل در تامین آب، ساخت و ساز خود را متوقف کرده اند. از آنجایی که تولید یک تن اتیلن نیازمند دو تن آب است، صنعت پتروشیمی در رقابت با بخش کشاورزی برای تامین آب قرار دارد و در مناطق کم آب این مسئله رشد صنعت را متاثر می کند. تلاش دولت این است که پتروشیمی هایی که بنا بوده در مناطق خشک مرکزی ایران ساخته شوند به سواحل جنوبی که در آنها امکان استفاده از تاسیسات آب شیرین کن وجود دارد منتقل شوند. اما این برنامه با مقاومت هایی از درون خود حکومت مواجه بوده و برخی می‌خواهند صنعت پتروشیمی به متوازن شدن توسعه صنعتی کشور کمک کند.
پروژه‌هایی که به دلیل کم‌آبی با تأخیری چندساله مواجه هستند عبارت‌اند از:
· واحد پتروشیمی فیروزآباد با ظرفیت شکست ۱ میلیون تن در سال
· واحد اوره ۶۶۰ هزارتنی در خراسان
· پروژه توسعه پروپیلن در کرمانشاه با ظرفیت ۱۲۰ هزار تن در سال
· واحد تولید کود در گلستان با ظرفیت ۶۷۷ هزار تن آمونیاک و ۳۹۰ هزار تن اوره
· واحد پتروشیمی کوه دشت با ظرفیت ۱۱ هزار تن ایزو بوتان، ۸۰ هزار تن دواتیل هگزانول و ۴۵ هزار تن اتیلن
· واحد پتروشیمی دنا
· واحد پتروشیمی خمین با ظرفیت تولید ۱۸۵ هزار تن پلی پروپیلن
· پالایشگاه شیراز ۲ با ظرفیت پالایش ۱۲۰ هزار بشکه در روز
پالایشگاه‌های اصفهان و آبادان به دلیل وجود مشکل دسترسی به آب با کاهش نرخ تولید نسبت به ظرفیت مواجه هستند، در حالی که پتروشیمی شازند از جمله واحدهایی است که برای دسترسی به آب متوسل به کندن چاه عمیق شده است.
برای فائق آمدن بر مشکلات آبی، تولیدکنندگان ایرانی می‌بایست در فرایند تولید دست به نوآوری بزنند. در سه‌ماهه چهارم ۲۰۱۹ شرکت پتروشیمی بندر امام در استان خوزستان در جنوب غرب ایران پروژه‌ای برای جمع‌آوری و تصفیه تمام فاضلاب شرکت در یک واحد تعریف نمود که این پروژه قرار بود تا مارس ۲۰۲۰ به بهره‌برداری برسد. با این حال، به سرمایه‌گذاری بسیار بیشتری در حوزه مدیریت آب نیاز است تا آب در فرایند تولید حفظ شده و منابع بیشتری برای صنعت وجود داشته باشد، برای مثال از طریق اصلاح فرایندهای کشاورزی – که بیشترین مصرف آب در ایران را دارد – و استفاده از روش‌های پایدارتر برای آبیاری.
پروژه‌های فعلی
در پایان سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۲۰ (۱۳۹۸) فاز دوم پتروشیمی دماوند و فاز اول مجتمع پتروشیمی بوشهر قرار است در منطقه اقتصادی ویژه پارس در عسلویه استان بوشهر وارد مدار شوند. مجتمع پتروشیمی دهلران در استان ایلام از آگوست ۲۰۱۷ ساخت خود را آغاز کرد و قرار است تا سال ۲۰۲۰ با ظرفیت ۷۰۰ هزار تن در سال اتیلن و ۱۵۰ هزار تن پروپیلن به بهره‌برداری برسد. همچنین مجتمع پتروشیمی جم در عسلویه استان بوشهر قرار بود فاز اول توسعه یک کارخانه تولید پلیمر ای بی اس/ لاستیک را تا ماه مارس ۲۰۱۸ به انجام برساند، اما اتمام این فاز در ادامه به سه‌ماهه اول ۲۰۲۰ موکول شد. این واحد قرار است ۲۰۰ هزار تن در سال ای بی اس و ۶۰ هزار تن لاستیک در سال تولید کند.
ایران قرار است یک مجتمع پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی صنایع انرژی بر پارسیان در استان هرمزگان که در جوار منابع خوراک مایع و گاز قرار دارد افتتاح کند. اما طرح کلی پروژه و زمان‌بندی مجتمع پیشنهادی مشخص نشده است. فاز ۱ منطقه پارسیان دارای ۱۴ پروژه است که تولید پتروشیمی ایران را با ۱۹ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری به میزان ۱۵ میلیون تن در سال بالا می‌برد.
شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس با ظرفیت تولید ۲۴ میلیون تن در سال - که با ۳۹ زیرمجموعه دومین تولیدکننده بزرگ پتروشیمی در ایران است و بیش از یک‌سوم ظرفیت تولید کشور را در اختیار دارد - در حال تکمیل ۱۰ طرح پتروشیمی با سرمایه‌گذاری ۹ میلیارد دلاری است. مشکل اصلی این شرکت در سال‌های گذشته کمبود خوراک بوده است، اما پتروشیمی‌های جدید با منابع بالادستی یکپارچه خواهند شد.
شرکت صنایع خلیج‌فارس در حال ساخت دو واحد جدید پتروشیمی در چابهار است. یک واحد اتان ۱.۲ میلیون‌تنی و سه واحد پلی‌اتیلن نیز در قالب یک طرح عظیم پتروشیمی و کود کشاورزی در حال طراحی هستند. تأسیسات پلی‌اتیلن قرار است سه محصول LDPE، HDPE و LLDPE را با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در سال تولید کنند. این واحد که به منابع خوراک میدان گازی پارس جنوبی و منابع موجود در خوزستان دسترسی خواهد داشت قرار است تولید پلی پروپیلن، متانول، آمونیاک و اوره نیز داشته باشد. سازمان منطقه آزاد چابهار اعلام کرده که این مجتمع در پایان دهه جاری وارد مدار خواهد شد.
ساخت یک واحد جدید ۲۰۰ هزارتنی اتیلن اکسید در اندیمشک خوزستان در سال ۲۰۱۹ با سرمایه‌گذاری ۳۸۸ میلیون دلاری نیز در دستور کار است که قرار است بعد از تکمیل آن محصولاتی نظیر اتانولامین، متیل دیتانولامین و اتر گلیکول که در تولید منسوجات، لوازم آرایشی، آفت‌کش‌ها، سیمان، شیرین‌کننده گاز و شوینده‌ها کاربرد دارند تولید شوند. این پتروشیمی اتیلن موردنیاز خود را از واحدهای پتروشیمی در عسلویه بوشهر دریافت خواهد کرد.
روش‌های غیرمعمول‌تر تولید پلیمرها نیز مورد آزمایش قرار گرفته‌اند، اما انزوای سیاسی ایران مانع از انتقال تکنولوژی شده است. در دسامبر ۲۰۱۷ شرکت پتروشیمی اردبیل و شرکت ساخت و مهندسی تک اینت ایتالیا قراردادی ۳۴ میلیون یورویی برای مهندسی تولید پلی پروپیلن از گاز طبیعی امضا کردند که بنا بر برآوردها ۱.۶ میلیارد یورو هزینه خواهد داشت. مجوز تأسیس یک واحد ۵۰۰ هزارتنی گاز به پلی پروپیلن قرار بود تا اواسط ۲۰۱۹ نهایی شود، اما در دسامبر ۲۰۱۸ این قرارداد لغو شد. اگرچه دلیل این کار اعلام نشد، اما احتمالاً لغو این قرارداد به تحریم‌های آمریکا مرتبط بوده‌اند.
دولت ایران می‌خواهد یک هاب پتروشیمی جدید در بندر چابهار در جنوب شرق ایران با سرمایه‌گذاری ۲۰ میلیارد دلاری تأسیس نموده و ۱۵ میلیون تن در سال به ظرفیت تولید پتروشیمی کشور بیفزاید. این کانون بر صادرات به هند و چین متمرکز خواهد بود، اگر چه دو کشور تلاش‌هایی برای خودکفایی در تولید مواد شیمیایی پایه انجام داده‌اند.
نظر شما