به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد، مؤسسه تحقیقاتی فیچ می‌گوید که با توجه به تصمیم ایران برای راه‌اندازی ۱۳ پروژه پتروشیمی تا پایان سال مالی ۲۰۲۰-۲۰۲۱، ظرفیت تولید پتروشیمی ایران از ۷۰ میلیون تن در سال به ۹۰ میلیون تن در سال خواهد رسید.
مؤسسه تحقیقاتی فیچ سولوشنز این پیش‌بینی را در آخرین به‌روزرسانی گزارش صنعت پتروشیمی ایران که مختص سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۰ است مطرح کرد.
رادار اقتصاد این گزارش که به بررسی آخرین تحولات تأثیرگذار بر صنعت پتروشیمی ایران و دورنمای پنج‌ساله آن می‌پردازد را در چند قسمت منتشر خواهد کرد.
در قسمت اول، پیش‌بینی فیچ از آینده تولید محصولات پتروشیمی ایران ارائه شده است.
در این قسمت آمده که با وجود رشد بالای ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی، پیش‌بینی می‌شود که به توجه به رکود بازار و تحریم آمریکا، تولید ایران از ۵۰ درصد ظرفیت بالاتر نرود.
مشروح قسمت اول گزارش در ادامه آمده است:
با توجه به تصمیم ایران برای راه‌اندازی ۱۳ پروژه پتروشیمی تا پایان سال مالی ۲۰۲۰-۲۱، ظرفیت تولید پتروشیمی ایران از ۷۰ میلیون تن در سال به ۹۰ میلیون تن در سال خواهد رسید. با افتتاح ده پروژه دیگر ظرفیت به ۱۰۰ میلیون تن در سال خواهد رسید، در نتیجه درآمد سالانه بخش پتروشیمی از ۱۵ میلیارد دلار در سال به ۲۵ میلیارد دلار در سال می‌رسد. با وجود رشد بالای ظرفیت، ایران در بالا بردن تولید با همین نرخ با چالش مواجه خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که با توجه به بی‌ثباتی بازار، رکود و تحریم‌های آمریکا، تولید ایران از ۵۰ درصد ظرفیت بالاتر نرود. پیش‌بینی می‌کنیم که تکمیل پروژه‌هایی که بین ۲۰ تا ۹۰ درصد پیشرفت شده‌اند حداقل دو سال تأخیر داشته باشد و پروژه‌هایی که پیشرفت کمتری دارند نیز در دوره پیش‌بینی پنج‌ساله ما افتتاح نشوند.
صنعت پتروشیمی نقشی محوری در اقتصاد غیرنفتی ایران ایفا می‌کند، تا حدی که بنا بر آمار رسمی، صادرات محصولات پتروشیمی دومین منبع تأمین درآمد ارزی ایران پس از نفت خام است. محصولات پتروشیمی اکنون حدود یک‌سوم صادرات غیرنفتی کشور را تشکیل می‌دهند. تحریم آمریکا ایران را وادار کرده که تنها بر بازار پتروشیمی چین متکی باشد. اما بازار چین نیز با کاهش واردات در بعضی بخش‌های مهم در حال خودکفا شدن است. این شرایط با تأثیرگذاری بحران کرونا بر رشد مصرف جهانی بدتر هم شده است.
بر اساس آمار رسمی، صادرات محصولات پتروشیمی ایران در پنج‌ماهه نخست سال جاری ایرانی به صورت سالانه ۶ درصد رشد داشته و به ۲۵ میلیون تن رسیده است. در فصل تابستان نیز شاهد افتتاح سه پروژه بزرگ پتروشیمی بودیم که حدود ۱.۶ میلیارد دلار ارزش داشتند: واحد پتروشیمی کیمیا پارس خاورمیانه در بوشهر با ظرفیت تولید ۱.۶۵ میلیون تن در سال اتانول، واحد پتروشیمی کاوه با ظرفیت ۲.۳ میلیون تن در سال و واحد تولید کاتالیست پتروشیمی لرستان برای تولید کاتالیست های مورداستفاده در تولید پلی‌اتیلن. سطح رشد تولید به موازات توسعه ظرفیت پیش نمی‌رود، در نتیجه متوسط نرخ بهره‌وری صنعت پتروشیمی کاهش یافته است.
رشد بخش پتروشیمی وابسته به دسترسی به بازارهای آسیایی و استفاده از منابع قابل‌توجه خوراک اتان است که عمدتاً در میدان گازی پارس جنوبی در خلیج‌فارس تولید می‌شود. توسعه این بخش در نتیجه تحریم صادرات نفت ایران توسط آمریکا شدت گرفته است. ماه جولای بهزاد محمدی مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی گفت که ایران از محل صادرات محصولات پتروشیمی در سال مالی ۲۰۱۹-۲۰۲۰ حدود ۹.۵ میلیارد دلار درآمد کسب کرده است و ۵ میلیارد دلار دیگر نیز در نتیجه فروش این محصولات در داخل کشور به دست آمده است. از لحاظ حجمی، حجم صادرات ۲۳ میلیون تن بود و حجم مصرف بازار داخلی نیز حدود ۸ میلیون تن.
صادرات محصولات پتروشیمی جبران کاهش ۲۰ درصدی درآمد نفتی ایران در سال مالی ۲۰۱۹-۲۰ به خاطر اعمال تحریم‌ها را کرد و ۸۵ درصد درآمد صادراتی به ذخایر ارزی خارجی دولت روانه شد. اگرچه مواد پتروشیمی یکی از منابع مهم تأمین ارز خارجی ایران هستند، اما این کشور وابستگی شدیدی نیز به بازارهای خارجی دارد. این وابستگی موجب شده که صنعت پتروشیمی ایران آسیب‌پذیری جدی از ناحیه بحران کرونا داشته باشد که در کنار انزوای تجاری ناشی از تحریم آمریکا موجب کاهش بازارهای صادراتی ایران شده است.
اما فارغ از ریسک‌ها، دولت اکنون می‌خواهد ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی را از ۴۴ میلیون تن در سال در سال مالی ۱۳۹۹ به ۱۰۰ میلیون تن در سال در سال مالی ۱۴۰۰ برساند. به طور کلی ۲۷ پروژه پتروشیمی با سرمایه‌گذاری ۱۷ میلیارد دلار قرار است بین ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲ افتتاح شوند، که از بین ۱۷ واحد تولیدی تا مارس ۲۰۲۱ شروع به فعالیت می‌کنند و ۲۲ واحد نیز تا مارس ۲۰۲۲ فعالیت را آغاز می‌کنند. ایران که در ماه مارس ۲۰۲۱ پیش‌بینی درآمد ۲۵ میلیارد دلاری از محل صادرات محصولات پتروشیمی دارد، به دنبال کسب درآمد سالانه ۳۷ میلیارد دلاری تا ماه مارس ۲۰۲۵ است.
ما تردید داریم که بخش پتروشیمی ایران بتواند به این اهداف برسد، چرا که چالش‌های پیش روی آن بزرگ‌تر از چالش‌های پیش روی رقبا هستند. این بخش نه تنها به شدت در معرض ریسک‌های خارجی است، بلکه سبد محصولات مملو از محصولات پتروشیمی با ارزش پایین اما حجیم است که حاشیه سود پایینی دارند. بیشترین رشد ظرفیت در تولید متانول اتفاق خواهد افتاد که چین بازار اصلی هدف آن است، در نتیجه عدم توازن شدیدی در این بخش شاهد خواهیم بود.
تولیدکنندگان به دنبال تقویت زنجیره پروپیلن هستند که مدت‌ها مورد غفلت واقع شده بود. تا سال ۲۰۲۰، پروپیلن تنها ۵ درصد از سبد پتروشیمی ایران را تشکیل می‌داد، در حالی که سهم پروپیلن در سبد جهانی ۱۶ درصد است. ایران امیدوار است که تا ماه مارس ۲۰۲۵ این نسبت را به ۱۰ درصد برساند، مسئله‌ای که نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از توسعه صنعت پتروشیمی بر پروپیلن و مشتقات تمرکز دارد. در نتیجه امکان استفاده بیشتر از نفت به عنوان خوراک پتروشیمی‌ها وجود دارد، چرا که تولید پروپان از آن نسبت به خوراک اصلی پتروشیمی‌ها یعنی گاز طبیعی بیشتر است. حرکت به سمت سرمایه‌گذاری بیشتر در زنجیره پروپیلن شدت گرفته است که علت آن را باید در کاهش قیمت نفت خام و تحریم‌هایی دانست که ایران را مجبور به تلاش برای اضافه‌کردن ارزش به منابع نفتی کرده است.
مسائل ژئوپلیتیکی چالش مهمی برای صادرات ایران هستند و این مسائل حتی پیش از بروز بحران کرونا صنعت پتروشیمی ایران را تحت تأثیر قرار داده بودند. دفتر کنترل دارایی خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا در ژوئن ۲۰۱۹ صنعت پتروشیمی ایران را در فهرست تحریم ضدتروریستی خود قرار داد. آمریکا پیش‌تر تحریم‌هایی بر تعدادی از شرکت‌های پتروشیمی ایرانی اعمال کرده بود، اما این نخستین بار بود که این صنعت که بزرگ‌ترین منبع درآمد غیرنفتی ایران است به طور کامل هدف قرار داده می‌شد. تحریم‌ها صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس که مهم‌ترین شرکت پتروشیمی و یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌ها در جهان است را هدف قرار دادند. این شرکت حدود ۴۰ درصد ظرفیت تولید پتروشیمی و ۵۰ درصد صادرات پتروشیمی ایران به خود اختصاص داده است، در نتیجه تحریم‌ها بخش قابل‌توجه تولید ایران را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
توان شرکت‌های پتروشیمی برای خنثی‌کردن تأثیر تحریم‌های نفتی در نتیجه اعمال تحریم بیشتر توسط ایران ضد این شرکت کاهش یافته است. در صورت روی کار آمدن جو بایدن، تحریم‌های آمریکا علیه صنعت پتروشیمی احتمالاً تشدید نخواهند شد، گرچه تخفیف تحریم‌ها احتمالاً مشروط به ژئوپلیتیکی خواهد بود.
سایر عوامل بازدارنده تولید عبارت‌اند از نبود خوراک و تعطیلی‌های دوره‌ای برای نگهداری، که احتمالاً در نیمه دوم سال جاری میلادی این مشکل کمتر خواهد شد، و نبود آب برای استفاده در فرایند تولید در نتیجه وقوع بیشتر خشکسالی. رشد حجم خوراک نیز نقش مهمی در برآورده شدن اهداف ظرفیت تولید ایفا می‌کند. بخش قابل‌توجهی از رشد خوراک در نتیجه رشد جهشی تولید اتان ناشی شود که کل تولید آن در سال ۲۰۱۹ برابر با ۷.۳ میلیون تن بود (این رقم در ۲۰۱۳ برابر با ۴.۳ میلیون تن بوده) و بنا برنامه‌ها قرار بود تولید آن به ۱۶ میلیون تن در سال ۲۰۲۱ برسد و رشد ۱۲۰ درصدی در دو سال را تجربه کند. سایر منابع خوراک عبارت‌اند از نفتا، گاز مایع ال پی جی و متانول. رشد اتان به توسعه صنعت گاز طبیعی داخلی متکی است که بنا بر پیش‌بینی از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ حدود هفت درصد رشد خواهد کرد و تولید آن به ۲۷۳ میلیارد مترمکعب در سال می‌رسد. به همین دلیل، خروجی اتان که در حال حاضر توسط صنایع دیگر مصرف می‌شود می‌بایست به سمت پتروشیمی‌ها هدایت شود تا بتوان هدف‌گذاری اعلامی تولید را برآورده کرد. شرکت ملی پتروشیمی قصد دارد خوراک اختصاص داده شده به مجموعه‌های پتروشیمی را از ۳۳ میلیون تن در سال در ۲۰۱۹ به ۶۲ میلیون تن در سال در ۲۰۲۱ و ۸۶ میلیون تن در سال در ۲۰۲۵ برساند، اما این طرح نیز با کاهش قیمت انرژی در خطر است و در نتیجه سرمایه‌گذاری در توسعه صنایع بالادستی به حداقل خواهد رسید.
ایران بعید است بتواند با عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات پتروشیمی در خاورمیانه رقابت کند. حتی فارغ از تأثیر بحران کرونا، ایران با چالش‌های بزرگی روبه‌رو است، به خصوص مسائل ژئوپلیتیکی که نه تنها ممکن است باعث تأخیر و لغو پروژه‌ها شوند، بلکه به کاهش تولید خارج‌ازحد معمول و حتی تعطیلی موقت واحدها منجر شوند.
با لحاظ کردن تأخیر پروژه‌ها، ما ظرفیت زیر را برای صنعت پتروشیمی ایران در سال ۲۰۲۴ پیش‌بینی می‌کنیم: اتیلن ۱۵.۰۴ میلیون تن، پی ای (پلی اتیلن) ۱۰.۶۵ میلیون تن و پی پی (پلی پروپیلن) ۲.۴ میلیون تن در سال. عامل تقویت‌کننده برآورده شدن این اهداف تولیدی تکمیل پروژه‌های الفین ۱۱ و ۱۲ است که ظرفیت آنها به ترتیب ۲ و ۱.۲ میلیون تن در سال است. اما پیش‌بینی ما این است که این مجتمع‌ها با تأخیر نسبت به برنامه زمانی وارد مدار شوند. سایر زمینه‌های مهم رشد عبارت‌اند از متانول (۲۴ میلیون تن)، کودهای شیمیایی (آمونیاک ۹.۸ و اوره ۱۵.۴ میلیون تن در سال). این ارقام می‌تواند ایران را در مکان دوم بعد از عربستان قرار دهد، گرچه تحقق این آمار وابسته به توانایی ایران در محقق کردن اهدافی است که حصول آنها در دورانی که ایران تحت تحریم بود بارها امکان‌ناپذیر بود.
در پیش‌بینی ما برنامه راه‌اندازی هاب پتروشیمی با ارزش ۱۲ میلیارد دلار در چابهار در ساحل دریای عمان نیز لحاظ شده که این کانون می‌تواند بر فعالیت‌های عمده شرکت ملی پتروشیمی در عسلویه و بندر امام بیفزاید. اولین فاز یک مجتمع پتروشیمی مهم در منطقه آزاد تجاری صنعتی چابهار قرار بود تا سال ۲۰۱۸ تکمیل شود، اما بنا بر گزارش روزنامه تهران تایمز در ژانویه ۲۰۲۰ تکمیل این پروژه تا ۲۰۲۲ طول خواهد کشید. فاز اول شامل شش کارخانه پتروشیمی خواهد بود و کل پروژه در تمام فازهای خود شامل ۱۸ کارخانه با ظرفیت سالانه ۲۳ میلیون تن است. این پروژه که با نام طرح پتروشیمی مکران شناخته می‌شود شامل ظرفیت ۱.۲ میلیون تن برای اتیلن و ۳۰۰ هزار تن برای سه محصول LDPE ، HDPE و LLDPE خطی است. قرار است پلی پروپیلن نیز تولید شود، اما تا به حال ظرفیت مشخصی برای آن اعلام نشده است.
نظر شما