به گزارش اقتصادنیوز؛ درحالی‌که چند روز تا روی کار آمدن ابراهیم رئیسی رئیس جمهور منتخب ایران باقی مانده است، مقامات دولت بایدن نسبت به شانس خود برای احیای سریع توافق هسته‌ای بدبین شده‌اند، چراکه به نوشته نیویورک‌تایمز آنها می‌ترسند دولت جدید تهران به تسریع در تحقیقات و تولیدات هسته‌ای و ارائه شرایط و خواسته‌های جدید مبادرت ورزد.
دیوید سنگر، لارا جیکز و فرناز فصیحی، روزنامه‌نگاران نیویورک‌تایمز، در مقاله‌ای با هشدار اینکه «وعده بایدن برای احیای برجام با ریسک خروج از ریل مواجه است»، نوشته‌اند دستیاران آقای بایدن آشکارا نگرانند که با ادامه وضعیت جاری، «ایران آنقدری [در دانش هسته‌ای] پیشرفت می‌کند که احتمالاً در آینده نزدیک، شاید اوایل پاییز پیش رو، بازگشت به توافق اولیه، غیرعملی و ناممکن شود».
روند دیپلماسی هسته‌ای با ایران در یک ماه زیر و رو شد
نویسندگان این گزارش، روند دیپلماسی هسته‌ای با ایران را نسبت به همین یک ماه پیش «زیر و رو شده» توصیف کرده و نوشته‌اند: اگر مذاکرات حساس برای محدود کردن فعالیت‌های ایران در قبال لغو تحریم ها به شکست بیانجامد، هر دو طرف ضرر زیادی خواهند دید.
به نوشته این روزنامه، یک ماه پیش، مذاکره کنندگان آمریکایی، تا حدی بر مبنای جدیت دولت در حال خروج ایران، بر این باور بودند که قبل از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی محافظه‌کار و رئیس سابق قوه قضائیه که از پنجشنبه کار خود را آغاز می‌کند، در آستانه دستیابی به توافق هستند.
آنها در ماه ژوئن ، آنقدر مطمئن بودند که دور بعدی مذاکرات قریب‌الوقوع است که یکی از مذاکره کنندگان برجسته آمریکایی لباس‌های خود را در هتلی که در وین برای مذاکرات غیرمستقیم با ایران مستقر بودند، گذاشت؛ به این امید که طی روزهای آتی برای دور هفتم به وین بازمی‌گردند.
آن دور مذاکرات هرگز اتفاق نیفتاد. به علاوه، در مرکز غنی‌سازی اصلی ایران در نطنز ، سانتریفیوژها با سرعت مافوق صوت می‌چرخند و شروع به غنی سازی مقادیر کمی از سوخت هسته ای با خلوص بسیار بالا می کنند. در جاهای دیگر ، مقداری اورانیوم در حال تبدیل شدن به شکل فلزی است که ایرانیان اصرار دارند که برای اهداف پزشکی مورد استفاده خواهد بود، اما این فناوری برای کلاهک نیز استفاده می‌شود. و این در حالی است که بازرسان بین‌المللی عملاً چشم‌بسته شده اند.
هنوز مشخص نیست که آیا آقای رئیسی تیم مذاکره کننده فعلی ایران را حفظ می کند یا نزدیکان خود را جایگزین آنها می کند. رابرت مالی ، مذاکره کننده اصلی آمریکایی ، در مصاحبه ای گفت: «این خطر واقعی وجود دارد که آنها با خواسته های غیرواقعی در مورد آنچه می توانند در این مذاکرات به دست آورند، بازگردند».
عدم توفیق در احیای برجام، یک شکست برای بایدن است
این روزنامه در ادامه نوشت: ۳ سال پس از خروج ترامپ برنامه هسته‌ای ایران با ظرفیت‌های به مراتب بالاتر از سر گرفته شده، و اگر دیپلماسی شکست بخورد برای رئیس جمهور بایدن که احیای برجام را یک هدف اصلی در راستای مهار مجدد برنامه هسته‌ای ایران می‌دانست، ناامیدکننده است.
همچنین احیای برجام از جهت دیگری هم برای آقای بایدن مهم است؛ حل چالش هسته‌ای که ترامپ مقصر اصلی ایجاد آن بوده در راستای تلاش‌های دولت بایدن برای احیای روابط آسیب دیده با متحدان اروپایی که پیش‌تر همراه دولت اوباما-بایدن و روسیه و چین مذاکرات منتج به توافق اصلی با ایران را به سرانجام رسانده‌اند، این یک موفقیت قابل توجه محسوب خواهد شد؛ همانطور که در صورت عدم موفقیت، یک ضربه بزرگ قلمداد می‌شود.
خزان برجام با پاییز فرامی‌رسد؟
دستیاران آقای بایدن نگرانی خود را پنهان نمی‌کنند که ایرانیان از کار در حال انجام، آنقدری یاد می‌گیرند که در آینده نزدیک، شاید اوایل پاییز امسال ، بازگشت به توافق اولیه غیرعملی و ناممکن باشد.
آقای مالی گفت: «در آن مرحله ، ما باید راه پیش رو را دوباره ارزیابی کنیم. امیدواریم به این مرحله نرسد».
به ادعای نیویورک‌تایمز، آقای رئیسی سال‌ها مدافع چیزی بود که ایرانیان آن را "اقتصاد مقاومتی" می نامند، بر اساس این استدلال که ایران نیاز چندانی به تجارت با جهان و باز کردن درهای اقتصاد خود ندارد. اما در طول مبارزات انتخاباتی، رئیسی احیای این توافق را تأیید کرد، شاید به این دلیل که نشان دهد که بر خلاف پیشینیان هم‌طیف خود، او مهارت و صلابت لازم را برای رهایی تهران از بند تحریم های تحت رهبری آمریکا که اقتصاد کشورش را خراب کرده است را دارد.
اکنون در آستانه ورود رئیسی، مشکلات اقتصادی تحریم‌ها با موج پنجم ویروس کرونا بدتر شده و کمبود آب که تا حدی نتیجه سوء مدیریت است، اعتراضاتی را برانگیخته است.
ایران تضمین می‌خواهد، آمریکا نمی‌تواند بدهد
نیویورک‌تایمز در ادامه مدعی شد که آمدن رئیس جمهور محافظه‌کار جدید آخرین دشواری در مورد احیای توافق نخواهد بود. تصمیم نهایی هنوز به عهده رهبر عالی ایران ، آیت الله خامنه‌ای [و نهادهای بالادستی] است. روز چهارشنبه ، آیت الله خامنه‌ای یک درخواست کلیدی را تکرار کرد: «این که ایالات متحده تضمینی ارائه دهد که دیگر هرگز مانند آقای ترامپ از توافق خارج شود».
رهبر عالی ایران گفت: «آنها یک بار با خروج از توافق هسته‌ای بدون هیچ هزینه ای آن را نقض کردند. اکنون آنها به صراحت می گویند نمی توانند تضمینی بدهند که دیگر چنین اتفاقی نمی‌افتد».
آنتونی جی بلینکن، وزیر امور خارجه و آقای مالی گفته‌اند که «در دموکراسی ، راهی برای بستن دست رئیس جمهور آینده وجود ندارد و بهترین راه برای حفظ توافق نشان دادن این است که این توافق به نفع هر دو طرف خواهد بود».
مالی گفت: «چیزی به عنوان ضمانت وجود ندارد. این در ماهیت دیپلماسی نیست. اما ما قصد نداریم -رئیس جمهور قصد ندارد- این همه ماه را صرف مذاکره برای بازگشت به توافق کند تا سپس از آن خارج شود».
همدلی اروپایی‌ها با مطالبه ایران
اما ایرانیان حتی در بین متحدان اروپایی آمریکا نیز همدلی با استدلال خود را پیدا کرده اند، به ویژه در میان کسانی که از این می‌ترسند که اگر آقای بایدن برای دومین بار کاندیدا نشود یا شخصی شبیه ترامپ انتخاب شود، این توافق می‌تواند بر هم بخورد.
یک دیپلمات ارشد اروپایی که در مذاکرات شرکت داشته است، گفت: «اگر [خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام] یک بار اتفاق افتاد، ممکن است دوباره تکرار شود».
مقام آمریکایی: پیش‌نویس «توافق کامل» در دور ششم حاصل شد
به ادعای نیویورک‌تایمز، بدبینی جدید، تغییر شدید نسبت به یک ماه پیش است. دولت در حال خروج حسن روحانی و وزیر خارجه محمد جواد ظریف، می‌دانستند که میراث آنها به توافق هسته‌ای مربوط است که بیش از دو سال با باراک اوباما رئیس جمهور و جان کری وزیر امور خارجه وقت درباره‌اش مذاکره کردند.
در وین، ایرانیان گفتند معتقدند که آنها اختیار دارند تا قبل از آغاز به کار رئیسی مذاکرات را به پایان برسانند تا رئیس‌جمهور جدید بتواند از نو شروع کند و هر چیزی که در اجرای این توافق اشتباه رخ داده را به بی کفایتی دولت قبلی نسبت دهد.
این روزنامه در ادامه مدعی شد: آنها اشتباه می‌کردند، ششمین دور مذاکرات با آنچه [به ادعای] یکی از مقامات آمریکایی [پیش‌نویس] "یک توافق کامل" بود، به پایان رسید، اما سپس با سکوت و عدم بازگشت ایرانیان به وین همراه شد.
همچنین موانع مختلفی همچنان باقی بود که دو طرف نتوانستند آنها را با یکدیگر سازگار کنند تا توافق نهایی شود. هنوز مشخص نیست که چه زمانی مذاکرات از سر گرفته می شود، اما دست‌کم باید منتظر آغاز به کار دولت جدید ایران بود.
این در حالی است که علی‌رغم حاصل شدن پیش‌نویس توافق مورد ادعای مقام آمریکایی، همچنان موانع جدی برای نهایی کردن توافق وجود داشت؛ از جمله مهمترین آنها، عدم آمادگی آمریکا برای ارائه تضمین یادشده و لغو مواردی از تحریم‌ها که ایران بر آنها تأکید دارد. همچنین خود آمریکایی‌ها خواهان افزودن بند «مذاکرات بعدی» درباره توافق به زعم آنها «بلندتر و قوی‌تر» به متن توافق نهایی احیای برجام بودند. خواسته‌ای که با مخالفت اکید تهران روبرو است.
مقاومت پنتاگون و پمپئو با اقدام نظامی ترامپ علیه ایران
این گزارش می‌افزاید: در همین حال، آنچه در نطنز و در آزمایشگاههای کوچک تحقیقاتی در سراسر کشور روی داده است، ایالات متحده را نگران کرده است. قابل مشاهده‌ترین مشکل -و آسان‌ترین از جهت برگشت‌پذیری آن- این است که ایران طی دو سال گذشته تولید سوخت هسته‌ای خود را افزایش داده است و اکنون سوخت بسیار بیشتری نسبت به قبل از خروج آقای ترامپ از توافق در اختیار دارد.
به ادعای نیویورک‌تایمز، ترامپ معتقد بود با فشار حداکثری، ایران تسلیم خواسته‌های دولت وی خواهد شد و به میز مذاکره باز خواهد گشت و توافق جدید و بهتری به دست می‌آورد. این امر تا زمانی که آقای ترامپ در قدرت بود انجام نشد و بر اساس ادعای مقامات وقت و برخی گزارش‌ها، در اواخر سال گذشته ترامپ به دنبال گزینه‌هایی از طرف پنتاگون برای بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران بوده است. با این حال پنتاگون مقاومت می‌کند و حتی بزرگترین شاهین ضدایران دولتش مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، مخالفت صریح خود با اقدام نظامی را ابراز داشته است.
ارتقاء دانش هسته‌ای ایران، نگرانی بزرگ آمریکاست
در صورت احیای توافقنامه، بیشتر اورانیوم اخیراً غنی شده می‌تواند به خارج از کشور منتقل شود، اتفاقی که در زمان توافق اولیه نیز به وقوع پیوست.
به نوشته نیویورک‌تایمز، مقامات گفته‌اند، آنچه بسیار نگران کننده است، توانایی علمی است که ایران با ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته و آزمایش غنی‌سازی 60 درصدی اورانیوم به طور پیوسته به دست می آورد، و ممکن است به زودی تا آنچه برای ساخت یک سلاح نیاز است، به اندازه مرز شرم و حیا فاصله داشته باشد (توانایی علمی ایران به نقطه‌ای می‌رسد که فاصله‌اش تا رسیدن به ادوات لازم جهت ساخت تسلیحات، تنها به اندازه اراده عبور از مرز خجالت خواهد بود).
یک مقام ارشد ایرانی گفت: «هرچه مدت زمان عدم اجرای توافق بیشتر باشد، دانش بیشتری به دست خواهیم آورد. پس اگر ایالات متحده نگران است، بهتر است هرچه زودتر [به توافق] برگردد».
در سال 2015 ، دولت اوباما توانست به کمک برجام ادعا کند که ایران تا تولید سوخت هسته‌ای کافی برای ساختن یک بمب -که [زمان] "گریز هسته ای" نامیده می‌شود- حداقل یک سال فاصله دارد. اما مقامات اذعان دارند که بازه زمانی گریز هسته‌ای ایران اکنون به تنها چند ماه کاهش یافته است.
گزارش شده که ایالات متحده به نوبه خود موافقت کرده است که در صورت پایبندی ایران به مفاد توافق سال 2015، بیش از هزار تحریم از جمله علیه بانک مرکزی و برخی از کلیدی‌ترین نهادهای مرتبط با اقتصاد ایران برداشته می شود.
نگرانی ایران قابل درک است
علی واعظ که پروژه ایران را در گروه بین‌المللی بحران هدایت می کند ، گفت که ایالات متحده هنوز فضاهایی برای مانور بیشتر دارد تا با استفاده از وعده رفع تحریم‌های بیشتری از جمله علیه برخی از مقامات، دفتر رهبر عالی ایران و برخی از اعضای سپاه پاسداران که دولت ترامپ در سال 2019 نام آن را در لیست سازمان‌های تروریستی خارجی درج کرد، نظر ایران را جلب کند.
آقای واعظ گفت اصرار ایران بر تضمین دولت بایدن مبنی بر عدم اعمال مجدد تحریم ها [توسط یک دولت دیگر] تا حدودی قابل درک است. چراکه به گفته وی، بدون چنین تضمینی، بانک‌های خارجی و سایر مشاغل ریسک سرمایه‌گذاری در ایران را نخواهند پذیرفت و بنابراین تهران فکر می‌کند -مانند دور گذشته- هرگز از مزایای اقتصادی آنچنان که وعده داده شده، برخوردار نخواهد شد.
موارد پرمناقشه
* تعیین توالی و زمان‌بندی اقدامات
بر اساس این گزارش، مقامات گفتند که تعیین زمان بندی و توالی اقدامات برای محدود کردن سانتریفیوژها و پیشروی‌های هسته‌ای ایران و رفع تحریم‌های آمریکا همچنان یک نقطه اصطکاک در مذاکرات است.
* لغو کامل به جای تعلیق موقت تحریم‌ها (و یا تضمین عدم خروج مجدد)
به همین ترتیب تقاضای ایران مبنی بر لغو کامل به جای تعلیق موقت تحریم‌ها که تنها منحصر به دوران ریاست جمهوری بایدن باشد (چیزی معادل تضمینی که آمریکایی‌ها می‌گویند نمی توانند ارائه دهند) یک مسئله مناقشه برانگیز دیگر است.
* دعوای سیاسی در واشنگتن
به نوشته این روزنامه، دولت بایدن می‌داند که به هر توافقی که برسد، بهرحال یک مشکل سیاسی در واشنگتن خواهد داشت. در سال 2015 ، همه جمهوری خواهان و تعداد زیادی از دموکرات‌های با نفوذ از توافق اولیه -برجام- به عنوان آنچه «به اندازه کافی سختگیرانه نیست» انتقاد کردند.
* اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه)
مناقشه دیگر توانایی آمریکا برای "اسنپ‌بک" تحریم‌ها در صورت عدم اجرای بخشی از تعهدات از سوی تهران است که به گفته مقامات، [با توجه به مخالفت‌ها در واشنگتن] هیچ راهی وجود ندارد که آنها بتوانند این امتیاز را کنار بگذارند .
آقای واعظ گفت: «مشکل این است که در حقیقت ایالات متحده نمی‌تواند با از دست دادن یکی از قدرتمندترین اهرم‌هایی را که در جعبه ابزار خود دارد، خود را خلع سلاح کند».
* کم‌اطلاعی بی‌سابقه بازرسان آژانس از برنامه هسته‌ای ایران
از سوی دیگر در حالی که مذاکرات به تأخیر می‌افتد، دولت با واقعیت دیگری نیز روبرو می‌شود: برای اولین بار در سال‌های گذشته، بازرسان بین‌المللی تصور بسیار کمی از آنچه در تأسیسات زیرزمینی نطنز اتفاق می‌افتد، دارند.
تیم های بازرسی از بسیاری از تاسیساتی که قبلاً مرتباً بازدید، سطح غنی سازی را اندازه گیری و خلوص و ترکیب هر گرم مواد تولید شده را محاسبه می‌کردند. حتی توافق برای ادامه فعالیت دوربین‌ها و سنسورها نیز در ماه ژوئن به پایان رسید.
گزارشگران نیویورک‌تایمز در پایان مطلب خود نوشته‌اند: ایرانی‌ها پیشنهاد کرده‌اند که دسترسی به این تجهیزات با دستیابی به توافق [احیای برجام] بازگردانده می‌شود، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که بازرسان به تصاویر پشتیبان [که در مدت عدم بازرسی توسط دوربین‌ها ضبط و ثبت شده است] نیز دسترسی داشته باشند. یک ماه پیش، آقای بلینکن گفت که لغو تفاهم [ایران و آژانس] "یک نگرانی جدی است که باید حل شود"، اما ایران این هشدار را نادیده گرفت.
نظر شما