شش ویژگی دولت در مسیر توسعه/ دولت چگونه می تواند توسعه را سامان دهد؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد؛امروز ١٨ اردیبهشت نوزدهمین سالگرد درگذشت استاد فرزانه روانشاد دکترحسین عظیمی آرانی استاد برجسته توسعه اقتصادی است (١٣٨٢-١٣٢٧)بخشی از گفتگوی ایشان پائیز ٨٠ با روزنامه همشهریرا بخوانید:

حکومت باید دارای شش ویژگی باشد. این ویژگی‌ها در واقع ۶ راس یک ۶ضلعی هستند. به عبارت دیگر اگر بخواهیم حکومتی داشته باشیم که از دید نظری بتواند توسعه را سامان دهد، باید شش مؤلفه ثبات ساختاری، ماهیت توسعه‌ای، شایستگی اجرایی، نقش پذیری علمی، پاسخگویی مدنی و جایگاه مناسب بین‌المللی را درون خود پرورش دهد.
۱-مشروعیت ابتدایی‌ترین مؤلفه‌ای است که حکومت باید به آن دست یابد و سپس در مسیر توسعه قدم بگذارد. در بحث ثبات ساختاری به عنوان نخستین آیتم این مبحث، تنها مشروعیت حکومت مطرح است. در طول تاریخ حکومت‌ها همواره ادعای تسلط برمنابع و انسان‌ها را داشته اند. یعنی حکومت‌ها معتقد به درک بهتر و تخصیص مناسب تر منابع نسبت به افراد دیگر هستند که این به معنای تسلط حکومت‌ها بر منابع انسانی و غیرانسانی جامعه است. از دیدگاه فلسفه حکومت و در بحث مشروعیت آن، حکومت باید مبانی نظری داشته و این مبانی نظری برای اکثریت جامعه قانع کننده باشد. پس از این مرحله حکومت ها باید قادر به ارائه یک سری خدمات اصلی نظیر امنیت، دفاع، خدمات اولیه اقتصادی و... باشند.
در کنار این موارد این موضوع را نباید نادیده گرفت که حکومت‌ها باید در جهت اثبات مشروعیت خود دارای فیلسوفانی باشند. یعنی افرادی که دارای ذهن فعال، فلسفه و جهان بینی مشخص و آگاه به شرایط جهان امروز و اندیشه های حاکم در آن هستند. در کنار این فیلسوفان باید سیاستمداران و مدیران اجرایی وجود داشته باشند. مدیرانی که شایسته سمت خود هستند و صلاحیت آنان زمینه رشد آنها را فراهم آورده باشد. ترکیب فیلسوفان و سیاستمداران در واقع یک تیم متشکل از مردمان دانشمند و مردمان اهل سیاست را به وجود می آورد. اگر زمانی بین این دوقشر شکافی ایجاد شود حکومت به راحتی به ثبات نخواهد رسید.
۲. دومین ویژگی حکومت، ماهیت توسعه‌ای آن است. حکومت‌ها درصورتی می‌توانند در فرآیند توسعه قرار گیرندکه پس از برخورداری از ثبات ساختاری دارای ماهیت توسعه‌ای باشند. یعنی درواقع پس از اخذ مشروعیت که عبارت از تشکل مدیران و دانشمندان است حکومت به ماهیت توسعه‌ای می رسد و به این ترتیب با اخذ ویژگی های دیگر دایره توسعه را تکمیل می‌کند.
حکومت ها از نظر اجتماعی باید خود را به دو قشر متکی کنند. این دوقشر عبارتند؛ کارآفرینان صنعتی و متخصصان. درواقع از این منظر حکومت‌هایی می‌توانند دارای ماهیت توسعه‌ای باشند که در نهایت مبنای اجتماعی خود را براساس ترکیب این دو قشر شکل داده باشند. یعنی ضمن این که حکومت در خدمت تمام اقشار جامعه است باید استخوان بندی خودرا روی کارآفرین صنعتی و متخصص محکم کند. تجربه کشورهای جنوب شرقی آسیا و کره مؤید این مطلب است.
۳- شایستگی اجرایی،
 ویژگی دیگری است که حکومت‌های مدرن باید به آن مجهز باشند. مطابقت با موازین فنی و علمی و همچنین سلامت دستگاه اداری شایستگی اجرایی هر حکومتی را تضمین می‌کنند. در این میان سلامت دستگاه اداری و نبود فساد در ارگانیزم اداری همواره موردنظر بسیاری از کارشناسان جهانی بوده است به نحوی که تا به حال برای گریز از یک نظام بوروکراسی فاسد راه حل‌های بسیاری ارائه شده است. در این مبحث باید این موضوع را در نظر گرفت که بجز مواردی معدود الگوی رفتاری افراد براساس حداکثرکردن سود شخصی شکل گرفته این اصل خطری بزرگ برای سلامت دستگاه اداری است. اما در برخی از کشورها توانسته اند با تکیه بر الگوی شایستگی اجرایی تا حدی ضریب فساد بوروکراسی را کاهش دهند. به عنوان مثال در کشوری مانند ژاپن تنها درصد کمی از افراد تحصیلکرده برای جذب در ساختار اداری انتخاب می‌شوند، چون سیستم اداری یک ساختار بسیار با ارزش اجتماعی تلقی می‌شود به نحوی که کار در این سیستم یک افتخار است. در چنین ساختاری به هیچ وجه تلاشی جهت تغییر الگوی رفتاری اشخاص صورت نمی‌گیرد. بلکه حتی همان افراد معدودی که به درون ساختار اداری راه می یابند با جدیت منافع شخصی خودرا دنبال می‌کنند اما از ابتدا این نظام با ارزش اجتماعی به گونه‌ای براساس مفاهیم مدرن مدیریتی و الگوهای واقعی شکل می‌گیرد که افراد برای تأمین منافع خود مجبورند که با سلامت درون نظام اداری زندگی کنند. منتهی در کنار سیستم اداری ارگان‌های حسابرسی و قضایی قوی و کارآیی وجود دارندکه این واحدها مطابق دیگر الگوهای اداری اجتماعی سلامت خود را براساس منافع افراد تعریف کرده اند. به این معنا که کارکنان برای تأمین منافع خود چاره‌ای جز ارتقای سلامت نظام اداری ندارند.
۴- نقش پذیری علمی،
 براساس این ویژگی و طبق مبانی نظری باید بررسی شود که در تمامی مراحل مختلف توسعه، دولت‌ها چه نقش‌هایی را تقبل کنند، چه نقش‌هایی را برای خود حذف و چه نقش‌هایی را به دیگران واگذار کنند.
۵- پاسخگویی مدنی،
بر اساس این ویژگی وجود سازمان‌ها و مراکزی درون حکومت ضروری است. از این رو وجود تشکل‌ها، سازمان‌های مستقل، تشکل‌های حرفه‌ای، تشکل‌های علمی و تشکل‌های سیاسی جهت امکان پذیر شدن پاسخگویی مدنی در ساختار یک حکومت امری بسیار ضروری است.
 ۶-جایگاه مناسب بین‌المللی،
 این مسأله با توجه به بحث جهانی شدن، نظم جهانی و آرایش قدرت‌های مختلف امروز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به همین دلیل حکومت‌ها برای تسهیل مسیر توسعه باید سیاست های دیپلماتیک معقولی را اتخاذ کنند.