آیا جهان در سال ۲۰۲۴ شاهد جنگ یا ناآرامی بیشتری خواهد بود؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به غیر از نقاط یاد شده ، ناآرامی‌ها و یا جنگ‌های متمرکز بسیار دیگری ، چهره ۲۰۲۳ را بسیار خشونت آمیز به تصویر کشید. کشته و مجروح شدن دهها هزار نفر پیامد چنین رویدادهای ناخوشایندی بوده که بسیاری از کشورها و مردم جهان، حتی موارد غیردرگیر را از آن کاملا متاثر کرده است.
اکنون در نخستین روزهای سال میلادی ۲۰۲۴ ، دولت‌ها و ملت‌ها با توجه به این وقایع نگران از آینده هستند، زیرا برخی از خبرنگاران بین‌المللی که در میادین درگیری حضور داشتند و یا ناظران بین‌المللی، پیش‌بینی‌هایی از تداوم برخی جنگ‌ها و نیز بروز منازعات تازه در سال جدید خبر داده‌اند.
همچنین برخی کشورها یا مناطق درجهان با ناآرامی‌های مختلف سیاسی و اقتصادی در حال دست و پنجه نرم کردن هستند که می‌تواند به عنوان آتش زیرخاکستر برای فوران منازعات در سال ۲۰۲۴ عمل کند و امیدها به استقرار و پایداری صلح در جهان را دستخوش تحولات خود سازد.

در پاسخ به این سوال که بنابراین، صحنه بین الملل در سال جدید میلادی چگونه خواهد بود؟ برخی تحلیلگران اسم از مناطق مختلفی در جهان برده‌اند که می‌تواند بحران ساز باشد؛ برخی از نقاط مشترک این پیش‌بینی‌ها به شرح ذیل است:
در این دیدگاه در مناطق یاد شده احتمالا درگیری‌های داخلی یا ناآرامی‌ها ظرفیت بالقوه بدتر شدن و یا بالفعل تبدیل به جنگ و منازعه و فرورفتن در خشونت آشکار را دارند.

میانمار

میانمار در سال ۲۰۲۱ زمانی که یک کودتای نظامی دولت منتخب دموکراتیک به رهبری «آنگ سان سوچی» را سرنگون کرد و سبب اعتراضات مدنی گسترده و در نهایت به مقاومت مسلحانه تبدیل شد و به هرج و مرج فرو رفت.

سرسختی مقاومت گروه‌های اقلیت، همراه با امتناع ارتش از سازش در میانمار نشان می‌دهد که جنگ داخلی ممکن است در سال ۲۰۲۴ نیز وخیم‌تر شود و توجه بین المللی را دوباره به خود جلب کنداین کشور جنوب شرق آسیاکه ۱۳۵ گروه قومی را در خود جای داده، در طی دوران به ندرت رنگ صلح پایدار را دیده است. برای سال‌ها قبل از کودتا، یک درگیری مدنی با شدتی کمتر میان ارتش و چندین گروه قومی اقلیت که مدت‌ها به دنبال کنترل منابع طبیعی در مناطق خود و استقلال از دولت بودند، وجود داشت.

این موضوع پس از کودتا به حالت انفجار درآمد، زیرا گروه‌های شبه‌نظامی قومی با مبارزان دموکراسی‌خواه اکثریت بامر که به حکومت نظامی اعتراض می‌کردند، پیوستند. مقاومت آنها در اواخر سال ۲۰۲۳ با یک حمله هماهنگ شمالی تشدید شد که بیشترین ضرر و زیان و تلفات ارتش این کشور را در چندین سال اخیر به دنبال داشت.

در منازعات سال گذشته شورشیان کنترل شهرها و روستاها در مرز شمال شرقی با چین از جمله کنترل بر مسیرهای تجاری کلیدی را به دست آوردند که در نهایت این موضوع، منجر به بروز جنگ مجدد داخلی در ایالت راخین غربی و همچنین در برخی مناطق دیگر شد.

سرسختی مقاومت گروه‌های اقلیت، همراه با امتناع ارتش از سازش، نشان می‌دهد که جنگ داخلی در این کشور ممکن است در سال ۲۰۲۴ نیز به طور قابل توجهی وخیم‌تر شود و توجه بین المللی را دوباره به خود جلب کند.

مالی

در مالی، کشوری در منطقه پرآشوب ساحل آفریقا، تنش‌ها در طول سال ۲۰۲۳ تشدید شد و اکنون تهدیدات متعدد بستر این کشور را برای تبدیل شدن به یک جنگ داخلی تمام عیار احاطه کرده است.

مالی مدت‌هاست با فعالیت‌های شورشیان مبارزه کرده است. در سال ۲۰۱۲، دولت مالی در یک کودتا سقوط کرد و شورشیان طوارق، با حمایت شبه نظامیان اسلام‌گرا، قدرت را در شمال به دست گرفتند. نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۳ برای ایجاد ثبات در مالی اقدام به ایجاد مرکزی در این زمینه کردند و مدتی بعد در سال ۲۰۱۵، گروه های شورشی توافق نامه صلحی را با دولت مالی امضا کردند.

اما پس از دو کودتای دیگر در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، افسران ارتش قدرت خود را تثبیت کرده و اعلام کردند که کنترل کامل سرزمینی این ایالت را به سراسر مالی باز می‌گردانند. دولت این کشور اصرار داشت که ماموریت حافظ صلح سازمان ملل در این کشور تمام شود که این موضوع در ژوئن ۲۰۲۳ انجام شد. متعاقباً، خشونت بین ارتش و نیروهای شورشی بر سر استفاده آتی از پایگاه های سازمان ملل آغاز شد.

در نوامبر سال گذشته میلادی، ارتش مالی با حمایت گروه واگنر روسیه، کنترل شهر استراتژیک کیدال در شمال را که از سال ۲۰۱۲ در کنترل نیروهای طوارق بود، به دست گرفت. ناظران می‌گویند، این امر صلح شکننده ای را که از سال ۲۰۱۵ برقرار است، تضعیف می کند.

ناظران می‌گویند, بعید است که ارتش کنترل کامل تمام مناطق تحت کنترل شورشیان در شمال را به دست آورد. در عین حال، شورشیان با کسب نیرو بیش از گذشته جسور می‌شوند. با توجه به اینکه توافق صلح ۲۰۱۵ اکنون کاملاً به پایان رسیده است، انتظار افزایش درگیری‌ها در سال ۲۰۲۴ در این منطقه دور از انتظار نیست.

جنگ اوکراین

سال ۲۰۲۳ با ادامه جنگ روسیه علیه اوکراین به عنوان بزرگترین درگیری مسلحانه در اروپا پس از جنگ جهانی دوم، حائز اهمیت بود. رییس جمهور روسیه، در روز ۲۲ فوریه ۲۰۲۲، «عملیات نظامی ویژه» در اوکراین را اعلام و نیروهای نظامی خود را به این کشور اعزام کرد و این جنگ در سال ۲۰۲۳ همچنان ادامه داشت.

درپی این اقدام، آمریکا و دیگر کشورها تحریم‌هایی را علیه روسیه آغاز کردند. طبق گزارش‌های رسانه‌ای این جنگ سبب آواره شدن ۱۵.۷ میلیون اوکراینی (۸ میلیون آواره داخلی و ۷.۷ میلیون پناهنده) شد و منجر به محکومیت‌های بین‌المللی و تحریم‌ها و تهدیدات هسته‌ای، خروج صدها شرکت از روسیه و محرومیت روسیه از رویدادهای مهم بین‌المللی در عرصه ورزش شد.

در واقع واکنش آمریکا و اروپا به این جنگ، با ارسال میلیاردها دلار تسلیحات نظامی به اوکراین رقم خورد. آن‌ها با اعمال تحریم‌ها علیه روسیه و ارسال ده‌ها میلیارد دلار کمک به اوکراین خود را در صف متحدان اوکراین قرار دادند. کمک واشنگتن به کی‌یف در قالب بسته ۴۵ میلیارد دلار کمک نظامی تعریف شد.

در اوایل سال ۲۰۲۳ اوکراین تلاش کرد تا با حمله متقابل کنترل روسیه بر شرق اوکراین و احتمالاً کریمه را بشکند. حمله متقابل مورد انتظار در اوایل ژوئن آغاز شد. باوجود تحمیل خسارات گسترده به سربازان روسی، خطوط نبرد به سختی حرکت کردند.

ارتش روسیه از زمستان و بهار برای تدارک دفاعی مهیب استفاده کرده بود. در اوایل نوامبر، ژنرال ارشد اوکراین جنگ را به عنوان یک «بن بست» توصیف و اعتراف کرد که «به احتمال زیاد هیچ پیشرفت عمیق و زیبایی وجود نخواهد داشت.» در واقع، همانطور که آن ژنرال گفته بود، روسیه در طول سال بیش از اوکراین قلمرو بدست آورده بود.
با وجود متحمل شدن خسارت‌ها، روسیه در پاییز ۲۰۲۳ در مقایسه با آغاز عملیات نظامی، دو برابر تعداد سربازان خود را در اوکراین داشت و اقتصاد روسیه در شرایط جنگی قرار گرفت. اینکه ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه در سال جدید میلادی با توقف درگیری موافقت کند یا نه، قابل بحث است. اما به نظر می‌رسد، انتخابات نوامبر آینده آمریکا در سرنوشت جنگ اوکراین تاثیر گذار خواهد بود.

جنگ غزه

در سال گذشته میلادی حمله غافلگیرانه حماس در روز هفتم اکتبر به اسراییل و جنگ ظالمانه اسراییل علیه مردم غزه رقم خورد. حملات گسترده زمینی و هوایی اسراییل علیه مردم مظلوم فلسطین در غزه محصور با محکومیت اغلب ملت‌ها، رهبران، کشورها، سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری روبه رو شد اما اسراییل با حمایت آمریکا حملات علیه فلسطینیان را ادامه داده است.

جنگ ۲۰۲۳ اسراییل علیه غزه بیش از ۸۰ روز طول کشیده و نظامیان اسراییل صدها حملات هوایی علیه مردم مظلوم غزه انجام داده‌اند که تاکنون هزاران کشته و زخمی به ویژه کودکان و زنان شده استجنگ ۲۰۲۳ اسراییل علیه غزه بیش از ۸۰ روز طول کشیده و وارد سال جدید شده است ، دراین مدت نظامیان اسراییل صدها حملات هوایی علیه مردم مظلوم غزه انجام دادند.

وزارت بهداشت غزه سه شنبه شب (۵ دیماه) در آخرین آمار خود از افزایش شمار شهدای تجاوز رژیم صهیونیستی به نوار غزه در ۱۱ هفته اخیر به ۲۰۹۱۵ نفر خبر داد که اکثر آنها را کودکان و زنان تشکیل می‌دهند.

وزارت بهداشت غزه همچنین آخرین آمار مجروحان این تجاوز را ۵۴ هزار و ۹۱۸ نفر اعلام کرد. اسراییل بارها غزه را هدف حمله‌های خود قرار داده بود اما شدت جنگ اخیر به گونه‌ای بوده است که سازمان ملل متحد سال ۲۰۲۲ را مرگبارترین سال برای فلسطینیان در کرانه باختری تحت اشغال اسراییل در ۱۶ سال اخیر معرفی کرده است.

اسراییل با ادعای نابودی حماس، حملات هوایی را علیه غزه آغاز کرد و سپس به شمال غزه حمله کرد. در پی آتش‌بس موقت بین حماس و رژیم صهیونیستی در پایان نوامبر آزادی حدود ۱۰۰ اسیر صهیونیستی آزاد شدند. اما تهاجم اسراییل با حرکت نظامیانش به سمت جنوب غزه از سر گرفته شد. افزایش تلفات غیرنظامیان فلسطینی که بیشتر آنها زن و کودک هستند، به شکایات جهانی مبنی بر ارتکاب جنایات جنگی توسط اسراییل دامن زد.
ناظران منطقه‌ بیم آن دارند که این جنگ درصورت مداخله نکردن سازمان‌ها و میانجی‌گران بین‌المللی همچنان ادامه داشته باشد و حتی به کشورهای همسایه سرایت کند.

لبنان

در سال ۲۰۱۹، اعتراض مدنی گسترده‌ای در لبنان علیه دولتمردانی که تصور می‌شد به نیازهای روزمره مردم رسیدگی نمی‌کنند، آغاز شد. اما طبق گزارش‌های رسانه‌ای، وضعیت با تغییر دولت، تشدید بحران اقتصادی و انفجار بزرگ بندر که اعمال فساد را آشکار کرد، رو به بهبود نبوده است.

جنگ اخیر در غزه، با احتمال سرایت به لبنان همچنان به قوت خود باقی است و این چالش احتمالا این کشور را با تحلیل جدی اقتصادی و سیاسی در سال ۲۰۲۴ روبه رو سازداعتراض در مقابل بانکی در لبنان پس از اینکه لیر در برابر دلار آمریکا در مارس ۲۰۲۳ به پایین ترین حد خود رسید، نمونه‌ای از اعتراضات خفته در این کشور بود که توان خرید مردم را به شدت کاهش داده بود.

صندوق بین المللی پول در ماه سپتامبر۲۰۲۳ از لبنان به دلیل اجرا نکردن اصلاحات اقتصادی انتقاد کرد. علاوه براین دولت لبنان همچنین نتوانسته است در مورد تعیین رئیس جمهوری به توافق برسد، پستی که در بیش از یک سال گذشته به طور رسمی خالی مانده است.

این خطر تضعیف ترتیبات شکننده تقسیم قدرت در لبنان است که در آن پست‌های سیاسی کلیدی مانند نخست‌وزیری، ریاست جمهوری و ریاست‌ پارلمان به ترتیب باید به یک مسلمان سنی، مسیحی مارونی و مسلمان شیعه اختصاص داده ‌شود.

علاوه براین جنگ اخیر در غزه، با احتمال سرایت به لبنان همچنان به قوت خود باقی است که این عوامل ممکن است، این کشور را با تحلیل جدی اقتصادی و سیاسی در سال ۲۰۲۴ روبه رو سازد. نکته مهم، این است که صنعت گردشگری بین‌المللی در سرزمینی که به عروس خاورمیانه شهرت یافته است، به عنوان یک امید کلیدی برای بهبود اقتصادی لبنان از هم فرومی‌پاشد.

پاکستان

از زمان استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷، ارتش نقش مداخله جویانه‌ای در سیاست این کشور ایفا کرده است. اگرچه رهبران پاکستانی از طریق مردم انتخاب می‌شوند، اما مقامات نظامی در مواقع مختلفی آنها را از قدرت برکنار کرده‌اند.

در سال ۲۰۲۲، عمران خان، نخست وزیر وقت پاکستان نیز حمایت نظامیان را در این کشور از دست داد. پس از مدتی وی با از دست دادن حمایت خود در پارلمان این کشور، از قدرت برکنار شد و حتی مدتی بعد به اتهاماتی که طرفدارانش ادعا می‌کنند با انگیزه‌های سیاسی مطرح شده‌اند، بازداشت شد. کمی بعد این کشور با تظاهرات خشونت آمیز پس از دستگیری وی به صحنه نمایش خشم علیه ارتش تبدیل شد.

نکته مهم دیگر این است که پاکستان همچنین با سرریز بی‌ثباتی افغانستان، همسایه خود و افزایش حملات تروریستی مواجه است. این چالش‌های امنیتی با مشکلات اقتصادی و هزینه‌های مستمر ناشی از سیل‌های ویرانگر ۲۰۲۲ نیز ادغام شده و چالش‌های امنیتی را برای این کشور تشدید کرده است.

طبق جدول اعلام شده قرار است پاکستان در فوریه ۲۰۲۴ شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی باشد تا از این مسیر دولت موقت نظامی کنونی قدرت را به یک دولت غیرنظامی عودت دهدطبق جدول اعلام شده قرار است این کشور در فوریه ۲۰۲۴ شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی باشد تا از این مسیر دولت موقت نظامی کنونی قدرت را به یک دولت غیرنظامی عودت دهد.
پیش‌بینی ناظران محلی حاکی از آن است که چنانچه ارتش در این انتقال قدرت، تعلل و تاخیر داشته باشند و یا اراده‌ای در این انتقال نداشته باشد به احتمال زیاد پاکستان با ناآرامی‌های سیاسی و مدنی مجدد روبه رو خواهد بود.

سریلانکا

سریلانکا در سال ۲۰۲۲ با یک بحران اقتصادی ناتوان کننده مواجه شد که منجر به کمبودهای اساسی سوخت، مواد غذایی و پزشکی برای مردم این کشور شد. اعتراضات مدنی باعث شد که «گوتابایا راجاپاکسا» رئیس جمهوری وقت، کشور را ترک کند. «رانیل ویکرمسینگه Wickremesingh» رئیس جمهور فعلی به سرعت جایگزین وی شد.

اما ثبات نسبی در سال ۲۰۲۳ زمانی که سریلانکا اجرای اصلاحات اقتصادی را به عنوان بخشی از توافقنامه کمک مالی با صندوق بین المللی پول آغاز کرد، به این کشور بازگشت. با این حال، نارضایتی گسترده از نخبگان سیاسی و محرک‌های اساسی مشکلات اقتصادی کشور تاکنون در این روند مورد توجه قرار نگرفته است.

قرار است تا اواخر سال ۲۰۲۴ در سریلانکا انتخابات برگزار شود. در حالی که ویکرمسینگه، رئیس جمهوری کنونی ، احتمالاً برای دومین دوره نامزد خواهد شد، اما وی اعتماد کمی به مشارکت عمومی دارد . در عین حال بخشی از افکار عمومی نیز او را نزدیک به نخبگان سیاسی فاسد در شبکه‌های اجتماعی معرفی می‌کند.

ناظران منطقه از این ویژگی‌ها نتیجه گرفته‌اند که این نارضایتی‌ها احتمالا می‌تواند منجر به بروز اعتراضات مجدد شود،به ویژه اگر اقتصاد دوباره در این کشور دچار لغزش شود که این درواقع یعنی تکرار وضعیتی که منجر به برکناری راجاپاکسا Rajapaksa در سال ۲۰۲۲ شد.

سودان

۲۰۲۳، سالی بود که سودان دچار جنگ داخلی شد. این درگیری‌ها ریشه در اعتراضاتی داشت که ارتش سودان را در آوریل ۲۰۱۹ به سرنگونی عمر البشیر سوق داد.

مدتی بعد حکومت نظامی جدید با گروه‌های غیرنظامی برای تقسیم قدرت و تلاش برای برگزاری انتخابات به توافق رسید. با این حال، در اکتبر ۲۰۲۱، «عبدالفتاح البرهان» رئیس نیروهای مسلح سودان (SAF) و محمد حمدان «همدی» داگالو، رئیس شبه نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع (RSF) کودتای دیگری را رهبری کردند. در دسامبر ۲۰۲۲، این دو مرد تسلیم فشار مردم شدند و توافق کردند که یک انتقال دو ساله به حکومت غیرنظامی را رهبری کنند. اما توافق ادامه نیافت و در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳، نیروهای RSF به پایگاه‌های SAF در سراسر کشور حمله کردند.

تلاش‌ها برای مذاکره آتش بس به جایی نرسید. تا پاییز ۲۰۲۳ جنگ داخلی شدت یافت.

طبق گزارش‌ها در جنگ این کشور در سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۰ هزار نفر کشته و ۵.۶ میلیون نفر دیگر یا نزدیک به ۱۵ درصد از جمعیت سودان آواره شدند که احتمال دارد منازعات در سال جدید میلادی تشدید یابد.

با توجه به درگیری‌های ۲۰۲۳ این سوال مطرح می‌شود که آیا سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی می توانند جلوی گسترش درگیری‌ها در سال ۲۰۲۴ را بگیرند؟ بسیاری از فعالان رسانه‌ای که در صف میادین جنگ و درگیری در این سال برای اطلاع رسانی حضور داشته‌اند، پاسخ مثبتی به این سوال ندارند.

جمع بندی
روند جنگ‌ها از حدود سال ۲۰۱۲ پس از کاهش در دهه ۱۹۹۰ و اوایل دهه ۲۰۰۰ در حال افزایش بوده است. ابتدا درگیری ها در لیبی، سوریه و یمن به وقوع پیوست که با قیام عربی در سال ۲۰۱۱ آغاز شد. بی ثباتی لیبی به جنوب سرایت کرد و به ایجاد یک بحران طولانی در منطقه ساحل کمک کرد.
موج جدیدی از نبردهای بزرگ به دنبال داشت: جنگ ۲۰۲۰ آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه قره باغ کوهستانی، نبرد وحشتناک در منطقه تیگری در شمال اتیوپی که هفته‌ها بعد آغاز شد، درگیری که به دلیل قدرت گرفتن ارتش میانمار در سال ۲۰۲۱ و حمله روسیه در سال ۲۰۲۲ به اوکراین ایجاد شد. ویرانی های سال ۲۰۲۳ در سودان و غزه را به آن اضافه کنید.
در سراسر جهان، تعداد بیشتری از مردم در جنگ جان خود را از دست داده‌اند، آن‌ها مجبور شده‌اند خانه‌های خود را ترک کنند یا به کمک های نجات دهنده نیاز دارند.
با در نظر گرفتن رخدادهای ناخوشایند و درگیری‌ها در سال ۲۰۲۳ این سوال مطرح می‌شود که آیا سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی می توانند جلوی گسترش درگیری‌ها در سال ۲۰۲۴ را بگیرند؟ بسیاری از فعالان رسانه‌ای که در صف میادین جنگ و درگیری در این سال برای اطلاع رسانی حضور داشته‌اند، پاسخ مثبتی به این سوال ندارند.
آن‌ها می‌گویند ، آتش جنگها و درگیری‌ها در سال گذشته پررنگ شروع شد یا تداوم یافت و سال ۲۰۲۴ با تداوم این شعله‌ها درغزه، سودان و اوکراین شروع شده، با این وجود باید تمامی پیکره جهان برای اعاده و برقراری صلح از دل همین بحران‌ها تلاش‌های صادقانه و مجدانه داشته باشند. نباید اجازه داد تا تلاش‌های دیپلماتیک برای پایان دادن به درگیری‌ها با شکست بیشتر مواجه شود، حتی اگر رهبران نظامی اقدامات خود را برای تحقق اهدافشان دنبال کنند.
نهادهای بین‌المللی فعال در عرصه صلح می‌گویند باید تلاش‌های بیشتری برای اعمال محدودیت‌های استفاده از زور و منازعه در حل و فصل مسائل داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی در سراسر جهان به کار گرفته شود تا جهان کمتر با جنگ داخلی و فرامرزی روبه رو شود.