به گزارش پایگاه خبری-تحلیلی رادار اقتصاد، نشریه تخصصی «بیزینس مانیتور» در جدیدترین گزارش خود از بازار مصرف و خرده‌فروشی ایران که ماه جولای منتشرشده به پیش‌بینی رفتار مصرف‌کنندگان و خرده‌فروشان در چهار سال آینده پرداخته است.
رادار اقتصاد این گزارش که چشم‌انداز بازار مصرف و خرده‌فروشی ایران طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ را بررسی می‌کند را در چند قسمت مجزا منتشر می‌کند.
در قسمت پنجم و پایانی این گزارش ابتدا تحلیل بیزینس مانیتور از جمعیت ایران و تحولات آن در سال‌های آینده ارائه می‌شود و سپس نکات پایانی گزارش این موسسه از آینده بازار مصرف و خرده‌فروشی ایران طرح می‌شود.
در این قسمت آمده که طی بازه چهارساله پیش رو شاهد سرمایه‌گذاری رو به رشد در بخش فروشگاهی ایران خواهیم بود که درنتیجه آن جذابیت بازار خرده‌فروشی این کشور بیشتر می‌شود.
همچنین در این قسمت آورده شده که تحریم‌ها، محیط تجاری ایران را برای فعالیت تجاری نامناسب کرده است و حتی شرکت‌های غیر آمریکایی هم در این زمینه تأثیر پذیرفته‌اند.
در بخش پنجم گزارش آمده است:
جمعیت‌شناسی مصرف‌کنندگان
نگاهی کلی: ما داده‌های جمعیت شناختی را از آمار سازمان ملل استخراج می‌کنیم و در حال حاضر هیچ ارزیابی‌ای از اثرات کرونا بر چشم‌انداز جمعیت شناختی ایران در دسترس نیست که به‌محض در دسترس قرار گرفتن چنین آماری، آن را در تحلیل‌های خود لحاظ خواهیم کرد. ایران بازار مصرف بسیار جذابی برای خرده‌فروشان است، چراکه یکی از بزرگ‌ترین جمعیت‌های منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در خود جای‌داده است. روند تغییرات جمعیتی این کشور تا سال ۲۰۵۰ مطلوب به نظر می‌رسد. جمعیت ایران تا این سال همچنان رو به رشد خواهد بود و نرخ شهرنشینی افزایش خواهد یافت. اما جمعیت مصرف‌کنندگان میانسال با سرعت بیشتری از جمعیت جوان رشد خواهد کرد که این به معنای پیر شدن جمعیت ایران است. خرده‌فروشان در راستای این تغییر جمعیتی باید رویه و رویکرد خود در بازار ایران را تغییر داده و با آن هماهنگ کنند.
الگوی تغییرات جمعیتی
توجه به الگوی تغییرات جمعیتی در یک بازار به ما می‌گوید که در آینده چه فرصت‌های خوبی پیش روی صنایع تولیدکننده کالاهای مصرفی قرار خواهد گرفت. این الگوها عموماً تغییراتی بلندمدت هستند که در طول چند دهه شکل می‌گیرند. ما در این قسمت، تحلیل‌ها و جداولی از روند تغییرات جمعیتی ایران تا سال ۲۰۵۰ را ارائه خواهیم داد تا فهم بهتری از تغییر و تحول جمعیت ایران در بلندمدت و اثرات آن بر چشم‌انداز مصرفی در این کشور پیدا کنیم.
اندازه جمعیت
ایران یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های مصرف در منطقه خاورمیانه است و تا سال ۲۰۵۰ جمعیت این کشور به ۱۰۳.۱ میلیون نفر خواهد رسید. در سال ۲۰۵۰ ایران ازنظر جمعیتی در جایگاه دوم منطقه پس از مصر قرار خواهد گرفت. پیش‌بینی ما از رشد بالای جمعیت ایران طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۵۰ حکایت دارد. انتظار می‌رود جمعیت ایران تا سال ۲۰۵۰ بالغ بر ۱۹.۱ میلیون نفر افزایش یابد و از ۸۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۱۰۳.۱ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ برسد. امید به زندگی نیز از ۷۶.۹ سال در سال ۲۰۲۰ به ۸۱.۹ سال در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. این تغییرات، فرصت‌های خوبی را برای بخش خرده‌فروشی به‌ویژه در زمینه ارائه خدمات بهداشت و بیمه برای جمعیتی رو به پیری پدید خواهد آورد.
* به عبارت ساده‌تر هرچه یک جمعیت بزرگ‌تر می‌شود فرصت بیشتری برای شرکت‌های تولیدکننده کالاهای مصرفی فراهم می‌شود.
* اگر جمعیت کشوری بر اساس پیش‌بینی ما تا سال ۲۰۵۰ رشد کند، سیگنال مثبتی به سرمایه‌گذاران ارسال خواهد شد مبنی بر اینکه بازار هدفشان بازار رو به توسعه‌ای است.
* اگر جمعیت کشوری رو به کاهش بگذارد آنگاه می‌توان گفت خطر بالقوه‌ای پدید آمده است. به‌ویژه اگر اینکه این افت جمعیت با فرار مغزهای جوان و تحصیل‌کرده‌ها همراه شود که بخش مهمی از هر جمعیت را تشکیل می‌دهند.
روند تغییر جمعیت بزرگ‌سال
ایران بر اساس پیش‌بینی بلندمدت ما با پدیده پیری جمعیت روبه‌رو می‌شود. تا سال ۲۰۵۰ جمعیت مقرری‌بگیر ایران یعنی جمعیت بالای ۶۵ سال به ۲۰.۸ میلیون نفر خواهد رسید که معادل ۲۰.۲ درصد از کل جمعیت ایران در این سال خواهد بود. جمعیت بالای ۶۵ سال ایران در سال ۲۰۲۰ تنها ۵.۵ میلیون نفر معادل ۶.۶ درصد از کل جمعیت این کشور برآورد شده است. جمعیت افراد ۶۵ ساله ایران در سال ۲۰۵۰ تقریباً نزدیک به جمعیت جوانان ۲۰ تا ۳۹ ساله در این سال خواهد بود. پیش‌بینی‌شده است جمعیت جوانان در سال ۲۰۵۰ به ۲۷.۲ میلیون نفر معادل ۲۶.۳ درصد از کل جمعیت ایران در این سال برسد. جمعیت جوان طی این سال‌ها کاهش فاحشی خواهد داشت. جوانان در سال ۲۰۲۰ جمعیت غالب را در ایران تشکیل می‌دهند و ۳۴.۶ درصد (۲۹.۱ میلیون نفر) از کل جمعیت ایران را در این سال به خود اختصاص داده‌اند. جمعیت میانسال ایران بزرگ‌ترین کانون مصرف در جامعه ایران خواهد شد و به ۳۱ میلیون نفر معادل ۳۰.۱ درصد از کل جمعیت تا سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. جمعیت میانسال ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۲۳.۱ میلیون نفر معادل ۲۷.۵ درصد از کل جمعیت ایران برآورد شده است.
* ما جمعیت بزرگ‌سال را به سه دسته تقسیم می‌کنیم: جوانان بین ۲۰ تا ۳۹ سال، میان‌سالان بین ۴۰ تا ۶۴ سال و مقرری‌بگیران ۶۵ ساله و بیشتر. بررسی کرده‌ایم که کدام گروه سهم بیشتری از جمعیت را تا سال ۲۰۵۰ دربر خواهد گرفت. اگر سهم گروهی از کل جمعیت کم شود لزوماً بدان معنا نیست که آن گروه کوچک‌شده است، بلکه فقط در مقایسه با گروه‌های دیگر رشد کمتری داشته است.
* جوانان: تکنولوژی (جدیدترین تجهیزات، تجارت الکترونیک)، مد روز، مراقبت‌های شخصی، رستوران، ورزش و تفریح، اسباب و اثاثیه و مسکن، حمل‌ونقل (عمومی، تاکسی، خودروهای کارکرده)، تعطیلات، آموزش و کالاهای ورزشی با این گروه در ارتباط و پیوند قرار دارند.
* گروه میان سال: روحیه، حالات شخصی، رستوران، تفریح و فرهنگ، سلامت، حمل‌ونقل (وسایل نقلیه عمومی و بزرگ)، محصولات مالی (بیمه‌های زندگی و مسکن)، اسباب و اثاثیه و مسکن (کالاهای عتیقه و ابتکاری)، هتل، آموزش و محصولات باغی نیز با این گروه در ارتباط است.
* مقرری‌بگیران: بهداشت، مسائل مالی، غذا و نوشیدنی‌های سنتی، استراحت، فرهنگ، تعطیلات، املاک و مستغلات و خدمات مراقبتی نیز به کار این گروه می‌آیند.
جمعیت، نوزاد، کودک و نوجوان
ما پیش‌بینی می‌کنیم با کاهش جمعیت زیر ۲۰ سال ایران، جمعیت جوان این کشور نیز تدریجاً رو به کاهش بگذارد. این مسئله ناشی از افت آمار تولد در ایران است که از ۱.۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۱.۲۵ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. کودکان بین ۰ تا ۴ سال بیشترین کاهش جمعیت را طی سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۵۰ تجربه خواهند کرد. جمعیت این گروه از ۷.۶ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۶.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ کاهش خواهد یافت.
تا سال ۲۰۵۰ کودکان بین ۵ تا ۹ سال ۵.۹ درصد از جمعیت ایران را شامل خواهند شد و به ۶.۱ میلیون نفر می‌رسند که این رقم کمتر از جمعیت ۶.۹ میلیون نفری این گروه در سال ۲۰۲۰ است. جمعیت کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله نیز از ۶.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۵.۹ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. سهم جمعیت این گروه از کل جمعیت ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۷.۴ درصد بوده که این رقم در سال ۲۰۵۰ به ۵.۷ درصد کاهش خواهد یافت. این تغییرات نزولی در مورد نوجوانان ۱۵ تا ۱۹ ساله نیز دیده خواهد شد. سهم جمعیت نوجوانان ایرانی از کل جمعیت در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۶.۶ درصد (۵.۵ میلیون نفر) بوده که این رقم در سال ۲۰۵۰ به ۵.۷ درصد (۵.۹ میلیون نفر) کاهش می‌یابد.
* جمعیت غیربزرگسال را به چهار دسته تقسیم‌بندی کرده‌ایم که عبارت‌اند از نوزادان ۰ تا ۴ ساله، کودکان ۵ تا ۹ ساله، کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله و نوجوانان ۱۵ تا ۱۹ ساله. بررسی کرده‌ایم که کدام دسته تا سال ۲۰۵۰ از سهم کمتر یا بیشتری از جمعیت ایران برخوردار خواهد شد. اگر سهم یک گروه از کل جمعیت کاهش یابد لزوماً بدان معنا نیست که جمعیت آن گروه کاهش می‌یابد بلکه گروه‌های دیگر رشد سریع‌تری نسبت به آن گروه خواهند داشت.
نوزادان: لباس و کفش، اسباب‌بازی، وسایل مراقب شخصی با این گروه در ارتباط است.
کودکان ۵ تا ۹ ساله: لباس و کفش، اسباب‌بازی، شیرینی جات و نوشیدنی نیز از جمله کالاهای پرمصرف این گروه است.
کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله: مد، تفریحات، تکنولوژی (گوشی‌های هوشمند، اپلیکیشن ها، بازی‌های ویدئویی و کنسول)، رستوران (فست فود)، شیرینی جات و کالاهای ورزشی نیز با این گروه مرتبط است.
نوجوانان: رستوران (فست فود)، دخانیات، مراقبت شخصی (آرایش)، تکنولوژی (گوش هوشمند، اپلیکیشن ها، بازی‌های ویدئویی و کنسول)، مد، تفریحات و کالاهای ورزشی نیز از جمله اقلام پرمصرف این گروه به حساب می‌آید.
سن متوسط
جمعیت ایران طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰ از جوانی به سمت میان‌سالی حرکت می‌کند. سن متوسط جمعیت ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳۲ سال است که این رقم در سال ۲۰۵۰ به ۴۰.۲ سال افزایش پیدا خواهد کرد. این تغییر ناشی از حرکت جمعیت به سمت پیری و کاهش تولدهاست. خرده‌فروشانی که در ایران فعالیت می‌کنند باید این تغییرات جمعیتی را مد نظر قرار دهند و به تغییر الگوهای مصرف هم‌زمان با تغییر الگوهای جمعیتی توجه کنند.
* بازارهای توسعه‌یافته عموماً نمره بالاتری در این شاخص کسب کرده‌اند و جمعیت در این بازارها به دلیل عمر بیشتر و تولد کمتر، رو به پیری گذاشته است. اگر درست برنامه‌ریزی شود جمعیت سالخوردگان می‌تواند فرصت و هدف مناسبی برای فعالیت تجاری باشد. تقاضای خوبی در بین این گروه برای برنامه‌های آرامش‌بخش، بسته‌بندی‌های آسان‌بازشو و مکمل‌های دارویی وجود دارد.
* متوسط سن در بازارهای درحال توسعه، پایین‌تر است زیرا نرخ تولد در این بازارها نسبتاً بالا می‌باشد و جمعیت در حال رشد است. در این بازارها، خیل عظیم نسل‌های جوان که دستمزد بهتری نسبت به والدین خود دارند وارد بازار مصرف می‌شوند. البته در برخی بازارهای درحال توسعه نرخ بیکاری جوانان بالاست و این مسئله بر میزان مصرف تأثیر منفی می‌گذارد.
شکاف شهری-روستایی
جمعیت شهری ایران از ۶۳.۷ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۸۸.۶ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ می‌رسد که بدین ترتیب ۲۴.۹ میلیون نفر افزایش خواهد یافت. جمعیت ایران به شدت شهری شده هست به‌طوری‌که ۷۵.۹ درصد مردم در مناطق شهری زندگی می‌کنند. تا سال ۲۰۵۰ بر اساس پیش‌بینی ما سهم جمعیت شهری از کل جمعیت ایران به ۸۶ درصد خواهد رسید. بر این اساس، جمعیت روستایی تنها ۵.۸ درصد از کل جمعیت کشور را شامل خواهد شد و به ۱۴.۵ میلیون نفر خواهد رسید. جمعیت روستایی ایران در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۲۰.۳ میلیون نفر برآورد شده است. ایران ۶ شهر با جمعیت بالای ۱ میلیون نفر دارد و ۶۰ شهر نیز جمعیتی بین ۱۰۰ هزار تا ۱ میلیون نفر دارند. شهرهای مهم ایران عبارتند از تهران که پایتخت است، مشهد، اصفهان، کرج و قم.
* به طور معمول بازارهایی که جمعیت شهرنشین بیشتری دارند از جذابیت بیشتری برای کسب‌وکارها برخوردارند زیرا حمل‌ونقل در این بازارها توسعه‌یافته‌تر است، مصرف‌کنندگان، متمرکزتر هستند و بیشتر خرج می‌کنند.
* برخلاف آن، در مناطق روستایی راه‌های ارتباطی کمتری وجود دارد و مردم روستایی قدرت خرید کمتری دارند. بنابراین سرمایه‌گذاری در این مناطق ریسک بیشتری دارد.
شکاف زن و مرد
جمعیت زن و مرد ایران در سال ۲۰۵۰ نسبتاً متعادل خواهد بود و فقط مردان اندکی بیشتر از زنان خواهند بود. در سال ۲۰۲۰ جمعیت مردان ۴۲.۴ میلیون نفر برآورد شده و انتظار می‌رود این رقم تا سال ۲۰۵۰ به ۵۱.۹ میلیون نفر افزایش یابد. جمعیت زنان نیز از ۴۱.۶ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ به ۵۱.۲ میلیون نفر در سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت. بر این اساس تفاوت چندان معناداری بین جمعیت زن و مرد در سال ۲۰۵۰ نخواهیم داشت. بازار محصولات مصرفی ویژه زنان در ایران چندان جذاب به نظر نمی‌رسد زیرا باوجود این که ایران جمعیت بالایی از زنان را در خود جای‌داده است اما عمدتاً آن‌ها شاغل نیستند و دستمزدی دریافت نمی‌کنند. بر اساس گزارش بانک جهانی تنها ۱۶.۸ درصد زنان بالای ۱۵ سال در ایران طی سال ۲۰۲۰ شاغل بوده‌اند که این رقم کمتر از متوسط ۴۸.۷ درصدی اشتغال زنان در جهان است.
* بجز برخی استثنائات مثل چین، جمعیت مرد و زن در کشورهای جهان نسبتاً برابر است و فقط اندکی یکی از این دو جنس از دیگری بیشتر است.
* جمعیت مصرف‌کنندگان زن، یکی از نکات مهمی است که شرکت‌ها باید به آن توجه کنند. اگرچه درگذشته تولید، تبلیغ و بازاریابی محصولات صرفاً بر مردها متمرکز بود یا اصلاً جهت‌گیری جنسیتی در این زمینه لحاظ نمی‌شد اما اکنون باید این فعالیت‌ها جامعه زنان را نیز هدف قرار دهد.
نکات پایانی
* بازار خرده‌فروشی ایران شدیداً پراکنده و ازهم‌گسیخته است. تحریم‌ها سرمایه‌گذاری خارجی در این بازار را محدود کرده است. شرکت‌های اروپایی و آمریکایی بسیار اندکی در این بازار فعال هستند. بازگشت تحریم‌های آمریکا در می ۲۰۱۸ شرکت‌های آمریکایی را وادار کرده است برنامه‌ریزی‌های خود را برای این بازار متوقف کنند. تحریم‌ها، محیط تجاری ایران را برای فعالیت تجاری نامناسب کرده است و حتی شرکت‌های غیر آمریکایی هم در این زمینه تأثیر پذیرفته‌اند. با این حال هنوز تقاضای بالایی برای کالاهای خارجی در بین جوانان و مصرف‌کنندگان شهری ایران وجود دارد.
* بر اساس آمارهای موجود، تجارت الکترونیک در سال مالی ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ سهم ۱۰.۴ درصدی از تولید ناخالص داخلی ایران را داشته است. ارزش تجارت الکترونیک در ایران طی این سال ۱۸.۴ میلیارد دلار برآورد شده است.
* شاهد سرمایه‌گذاری رو به رشدی در بخش فروشگاهی ایران هستیم که درنتیجه آن جذابیت بازار خرده‌فروشی این کشور بیشتر می‌شود.
* به دلیل تحریم‌ها محصولات غربی از طریق دبی و ترکیه به ایران قاچاق می‌شوند و در بازار سیاه به فروش می‌رسند.
نظر شما