غرق شدن ۱.۲ میلیارد دلار در دریای عمان

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از روزنامه ایران؛«طرح خط انتقال نفت گوره - جاسک» طرحی است که یک سال قبل و در پایان دولت دوازدهم، پیش از تکمیل افتتاح شد. این طرح قرار بود زمینه صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت را از شرق تنگه هرمز فراهم کند، اما بررسی‌های «ایران» نشان می‌دهد که افتتاح زودهنگام این طرح آن هم در اوج تحریم‌ها و بدون ضرورت، موجب شده تا طرح از حیز انتفاع ساقط شود و چند ماه است که حتی یک بشکه نفت نیز از این پایانه به بازارهای بین‌المللی صادر نمی‌شود.
در این باره، محمد مشکین‌فام، مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس به «ایران» می‌گوید: «بهره‌برداری از طرح گوره-جاسک فعلاً به دلیل شرایط تعمیراتی متوقف است و تلاش می‌شود که با رفع مشکل پیش آمده در گوی شناور spm پایانه صادراتی جاسک، بتوان دوباره ظرفیت صادرات نفت از این پایانه را احیا کرد.»
بررسی های «ایران» نشان می‌دهد که همان پاییز سال ۱۴۰۰، گوی شناور بارگیری پروژه دچار اشکال، نیمه مغروق و صادرات نفت متوقف شد. در مجموع ۳ شناور در حد فاصل مرداد و شهریور ۱۴۰۰ بارگیری شد که اولین شناور به دلیل وجود آب‌های راه‌اندازی در آن امکان صادرات نداشت به پالایشگاه‌ بندرعباس ارسال شد. این در حالی است که مردادماه ۱۴۰۰، در مراسم افتتاح این پروژه بیژن زنگنه، وزیر نفت وقت، پیشرفت پروژه در حال افتتاح را حدود ۸۲ درصد عنوان و اعلام کرده بود که این پروژه برای انتقال ۳۰۰ هزار بشکه نفت از گوره به جاسک و صادرات آن آمادگی دارد، در شرایطی که طرح انتقال نفت از گوره در استان بوشهر به پایانه جاسک در استان هرمزگان برای یک میلیون بشکه در روز طراحی شده بود. 
هزینه در پروژه‌ای که اولویت نبود
در زمان افتتاح گفته می‌شد که در بخش تأسیسات صادراتی به طور کلی ۳ گوی‌ شناور برای بارگیری نفت، خطوط لوله دریایی ارسال نفت به گوی‌های شناور و اسکله پشتیبانی آماده نبوده و در این بخش فقط یک گوی شناور موقت و مستعمل از عسلویه به جاسک آورده شده که‌ خطوط ارسال نفت به آن نیز به صورت غیراستاندارد و حتی بدون پوشش در خاک دفن شده است. حالا مشکل توقف صادرات نیز همین گوی شناور و افتتاح زودهنگام است. اما مسأله فقط به افتتاح زودهنگام طرح ۲ میلیارد دلاری گوره-جاسک خلاصه نمی‌شود، طرحی که شامل یک خط لوله هزار کیلومتری، ۵ تلمبه‌خانه بزرگ در فواصل مختلف، ۱۰ پست برق، ۲ ایستگاه توپکرانی، پایانه و ۲۰ مخزن ۵۰۰ هزار بشکه‌ای به ظرفیت ۱۰ میلیون بشکه نفت و تأسیسات دریایی برای صادرات نفت خام بود؛ اما پیش از ایجاد بسیاری از این زیرساخت‌ها و بلافاصله بعد از ساخت خط لوله افتتاح شد تا افتتاحیه آن به عمر دولت دوازدهم برسد. موضوع اولویت‌دهی به پروژه گوره-جاسک نیز آن هم در شرایط تحریم، از نظر بسیاری از کارشناسان مورد انتقاد جدی است و کارشناسان می‌گویند که برای ایران ضرورت نداشت در اوج تحریم‌ها و کمبود منابع مالی، طرحی را اجرایی کند که ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند. ضمن آنکه این طرح برای دهه ۶۰ و دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بوده و اجرای آن در حال حاضر چندان به تحقق اهدافی مانند دور زدن تنگه هرمز  و صادرات ایمن کمک نمی‌کند.
در این خصوص، رضا نوشادی، مدیرعامل شرکت مهندسی و توسعه گاز ایران به «ایران» می‌گوید: «طرح گوره-جاسک و ایجاد این پایانه صادراتی در مجاورت دریای عمان طرحی است که در زمان جنگ تحمیلی مطرح شد. آن زمان حملات هوایی عراق به پایانه خارک موجب شد تا جرقه ضرورت ساخت این پایانه در شرق تنگه هرمز زده شود، چراکه دور زدن تنگه هرمز و دور شدن از عراق و پایانه خارک، زیرساخت تداوم صادرات نفت کشور را فراهم می‌کرد. آن زمان هواپیماهای دشمن تا مسافت مشخصی را  می‌توانستند بمباران کنند. مانند امروز نبود که پهپادها و موشک‌های نقطه‌زن در دسترس باشند و بتوانند هر نقطه‌ای را مورد هدف قرار دهند.»
او ادامه می‌دهد: «الان یک جبهه مانند انصارالله یمن هر جا را اراده کند، با همین پهپادهای نقطه‌زن، مورد هدف قرار می‌دهد. آیا در چنین شرایطی داشتن یک پایانه در غرب تنگه هرمز می‌تواند ضامن امنیت صادرات نفت کشور باشد؟ به نظر می‌رسد که دولت قبل در اولویت‌دهی به این پروژه دچار خطای محاسباتی شد، آن هم در اوج تحریم‌ها که شاید روزی ۲۵۰ هزار بشکه نفت هم از ایران صادر نمی‌شد. از سوی دیگر کشور با کمبود منابع مالی حتی برای پرداخت یارانه‌ها مواجه بود. اما بیش از ۲/۱ میلیارد دلار از ۲ میلیارد دلار مصوب را هزینه کرد تا پروژه را پیش از اتمام دولت به افتتاح برساند. حتی در اولویت‌دهی به این طرح از اعتبار شورای امنیت ملی خرج کرد.»
او با اشاره به اینکه این طرح حتی در دوره‌ای که ایران تحریم نباشد هم به بی‌نیازی ایران از تنگه هرمز کمک نخواهد کرد، می‌گوید: «ایران در دورانی که تحریم نباشد حداقل ۲.۶ میلیون بشکه در روز نفت صادر می‌کند. اما این خط انتقال و مخازن آن در صورت تکمیل، ظرفیت صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت را در اختیار کشور می‌گذارد. به عبارتی هنوز ۱.۶ میلیون بشکه نفت کشور پشت تنگه هرمز می‌ماند. لذا به نظر می‌رسد که وزیر نفت دولت قبل در تبیین اهمیت این پروژه برای تصمیم‌سازان کشور اغراق می‌کرده است. درحالی که با این ۲ میلیارد دلار می‌شد طرح‌های مهم‌تری مانند فاز ۱۱ پارس جنوبی را توسعه داد.»

برش
چقدر نفت از جاسک صادر شد؟
پیگیری‌های «ایران» از میزان نفت صادر شده نشان می‌دهد که کل صادرات نفت انجام شده از این پایانه ۶۵۵ هزار بشکه معادل ۹۲ هزار متریک تن بوده است. به این ترتیب، میزان صادرات نفت خام کشور از پایانه جاسک تا پیش از توقف صادرات و مشکلات پیش آمده برای گوی شناور در پاییز ۱۴۰۰ نیز رقم قابل توجهی نبوده است. به طوری که مجموع نفت صادر شده از این پایانه حتی از صادرات نفت یک روز کشور (بر اساس میزان صادرات کنونی) هم کمتر بوده است. به عبارتی بیش از ۲/۱ میلیارد دلار از منابع مالی کشور در شرایط سخت تحریم، صرف ساخت خط لوله و پایانه‌ای شده که قرار بود روزی یک میلیون بشکه نفت صادر کند، اما تاکنون حتی به هدف صادراتی یک‌روزه خود هم دست نیافته و در مجموع کمتر از یک میلیون بشکه نفت از آنجا به بازار جهانی نفت ارسال شده است؛یعنی تقریبا برابر با صفر.
اما در مقابل، با سرمایه‌گذاری این ۲/۱ میلیارد دلار در پروژه‌های دیگری مانند فاز ۱۱ میدان مشترک گازی پارس جنوبی، میادین مشترک غرب کارون، پتروپالایشگاه‌ها، یا حتی تکمیل و بازسازی خطوط دیگر لوله و ساخت مخازن ذخیره‌سازی فرآورده‌های رنگی، اکنون شاهد پیشرفت طرح‌هایی در صنعت نفت بودیم که برای کشور ارزش افزوده ایجاد می‌کرد. ولی این اتفاق نیفتاد و تلاش دولت قبل برای ایجاد یک پروژه خط لوله بیش از ۲/۱ میلیارد دلار کشور را در پروژه‌ای حبس کرد که نتیجه آن چیزی جز صادرات ۶۵۵ هزار بشکه نفت نبود.