کشورهای همسایه مشتری گاز ایران هستند؛ اروپا اولویت ما نیست

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از روزنامه ایران؛از سال گذشته قیمت گاز در اروپا روند افزایشی داشته و به ارقام سرسام‌آوری رسیده است. با خروج اقتصاد جهان از محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹ و آغاز بحران اوکراین و کاهش عرضه گاز روسیه به این اتحادیه، این روند افزایشی آغاز شده و اخیراً نیز با انفجار و نشت گاز از خط لوله صادرات گاز روسیه یعنی «نورد استریم ۱» بیش از ۱۰ درصد رشد داشته است. اگرچه اخباری مبنی بر پر شدن ذخایر گاز در برخی کشورها به گوش می‌رسد، اما بحران جدی است و مؤسسات بین‌المللی می‌گویند که میانگین ذخایر گاز اروپا زیر ۴۰ درصد است و سال آینده دیگر حتی این ذخایر نیز وجود نخواهد داشت. مؤسسه آکسفورد شرایط گازی اروپا را در ۲۰۲۴ بحرانی توصیف می‌کند و مؤسسه تحقیقاتی ریستاد انرژی نیز از تداوم این کسری تا ۲۰۲۵ خبر می‌دهد. اما در چنین شرایطی سومین تولیدکننده گاز جهان یعنی ایران، آیا راه حل بحران گازی اروپاست؟ محمدصادق جوکار، رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در گفت‌وگو با «ایران» به این سؤال پاسخ می‌دهد.
بازار گاز اروپا و نگاه ایران به این بازار
موضوع صادرات گاز ایران به اروپا سال‌هاست که بررسی می‌شود؛ بسیاری از کارشناسان می‌گویند که ایران می‌تواند به اروپا گاز صادر و از این طریق اروپا را به خود وابسته کند. اما حوادث اخیر، نشان داد که این موضوع قابل تأیید نیست. به طوری که کاهش سهم راهبردی روسیه به سهم تجاری از بازار گاز اروپا و خروج نیمی از گاز روسیه از این بازار نشان داد که حتی صادرات ۱۵۰ میلیارد مترمکعب گاز روسیه به اروپا هم برای آن امنیت سیاسی و وابستگی ایجاد نکرد. ایران هم که سال گذشته فقط ۱۷ میلیارد مترمکعب صادرات گاز داشته است، اگر تمام این گاز را هم به اروپا صادر می‌کرد، احتمالاً خبری از وابستگی نبود.
رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این باره توضیح می‌دهد: «در تحلیل اقتصاد سیاسی انرژی بویژه در مورد سیاستگذاری‌های راهبردی، نگاه‌های ایدئولوژیک پیشینی چه همگرایانه و چه واگرایانه بشدت آسیب‌زا است. بازارهای گازی بر اساس چند مؤلفه تعریف و راهبردها (Stertegy) معمولاً هر پنج سال یک بار بازنگری می‌شوند. خط‌ مشی‌ها و برنامه‌های اقدام (Policy&Action Plan) هم در زمان کمتری مورد بررسی و بازنگری قرار می‌گیرند. درخصوص صادرات گاز، قیمت گاز در آن بازار، زیرساخت‌ها، وضعیت کنونی و همین طور چشم‌انداز واردات آن و اینکه حجم واردات آن بازار در آینده چقدر افزایش پیدا می‌کند و نیز سهم عرضه از مجموع کلی واردات آن، مورد توجه است. برخی بازارها ممکن است که ۱۵ سال پیش در اولویت بوده‌اند اما امروز با تغییر شرایط دیگر اولویت صادرات گاز بویژه با خط لوله نباشند.»
او ادامه می‌دهد: «برای بررسی این بازار باید نگاه کرد به اینکه چشم‌انداز آن چگونه است. اروپاییان دارند تمرکز خود را در بازار گاز به سمت ال‌ان‌جی می‌برند و از سه منطقه واردات ال ان جی می‌کنند. اروپایی‌ها مصوب کرده‌اند که در سال آینده ۱۵ درصد تقاضای کمتری روی گاز داشته باشند و این کاهش ۴۵ میلیارد مترمکعب در سال است. با این روندی که در پیش گرفته‌اند چشم‌انداز بازار گاز اروپا به غیر از این چند ماهی که به دنبال کاهش سهم روسیه هستند، چندان مثبت نیست. ایران چگونه می‌خواهد به بازار اروپا ورود کند. زیرساخت ال‌ان‌جی که نداریم و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که از نظر اقتصادی هم ایجاد خطوط لوله با رویکرد سیطره‌گرایانه ترکیه برای «راهبرد برتری مسیر انتقال بر منبع عرضه» و تحمیل هزینه انتقال بالا صرفه اقتصادی ندارد. بله؛ اگر ۲۰ سال قبل بود، در مدل‌های اقتصادی می‌شد به اروپا هم فکر کرد اما الان حتی کشورهایی مانند جمهوری آذربایجان هم برای صادرات گاز به اروپا با مشکل مواجهند.»
جوکار تأکید می‌کند: «بعضی می‌گویند که اروپا را با خطوط لوله گاز به خود وابسته کنیم. چقدر صادر کنیم که بتوانیم این بازار را به خود وابسته کنیم. ۱۵۰ میلیارد مترمکعب برای روسیه امنیت ایجاد نکرد و حالا ما می‌خواهیم با ۱۰ میلیارد مترمکعب این امنیت را ایجاد کنیم؟ ممکن است که ۲۰ سال قبل در آن وضعیت چشم‌انداز مثبتی برای این بازار وجود داشته که در تحلیل‌ها به آن اشاره شده است اما الان شرایط فرق می‌کند. تحلیل‌های سال ۲۰۱۰ و استراتژی امنیت انرژی اروپا در این سال را با اسناد ۲۰۱۵ و ۲۰۲۰ مقایسه کنید. چقدر تفاوت در آنها هست.»
اروپا خواهان گاز ایران است؟
برخی کارشناسان می‌گویند که اروپا با تبعیت از تحریم‌های ظالمانه علیه ایران و عدم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گازی آن متضرر شده و در حال پرداخت هزینه این تحریم است. اکنون نیز این سؤال مطرح است که آیا اروپا به عرضه گاز ایران به این اتحادیه نگاهی دارد؟
جوکار می‌گوید: «اروپا اگر در تأمین امنیت عرضه انرژی خود مصر باشد، اولین گام و فوری‌ترین پیشنهاد که کاملاً عملیاتی است و حتی از ال‌ان‌جی قطر هم زودتر برای این اتحادیه عرضه جدید می‌آورد، تکمیل پروژه ال‌ان‌جی ایران است. یعنی کمک کند تجهیزات واحد ایران‌ال‌ان‌جی-زیمنس و لینده- را که حتی ساخته شده‌اند و به بهانه تحریم توقیف است، آزاد کرده تا با تکمیل ایران‌ال‌ان‌جی، عرضه گاز به این اتحادیه وجود داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «با توجه به سرمایه‌گذاری و پیشرفت این پروژه- بجز واحد مایع‌سازی که در توقیف اروپاست- این پروژه خیلی سریع‌تر از افزایش تولید ال‌ان‌جی قطر به نتیجه می‌رسد. سرمایه‌گذاری جدید ال‌ان‌جی قطر عمدتاً در سال‌های ۲۰۲۶ و ۲۰۲۷ به نتیجه می‌رسد. خب اگر اروپا روی ایران برای امنیت انرژی خود تأکید دارد، این یک نمونه پیشنهاد عملیاتی و زودبازده است؛ اما می‌بینیم وقتی اروپا اصلاً تمرکزی بر گاز ایران به عنوان منبع تأمین امنیت عرضه انرژی خود ندارد، برخی معتقدند که حتماً بازار منطقه را رها کنید و بروید دنبال اروپا. بحث نگاه ایدئولوژیک به غرب یا به شرق نیست، بحث نگاه به منافع ملی است.»
اولویت بازارهای گازی ایران
اما اگر بازار گاز اروپا به دلیل نبود خط لوله و تجهیزات ال‌ان‌جی بازار ایران نیست، ایران در کجا می‌تواند بازارسازی کند؟ جوکار توضیح می‌دهد: «برای ایران اولویت راهبردی، بازار منطقه‌ای روبه‌رشد خود از نظر تقاضای گازی است تا به اروپایی فکر کند که خود پیشران دوره گذار انرژی به سمت تجدیدپذیرها بوده و هم‌اکنون ممکن است به خاطر تنش‌های ژئوپلیتیک تقاضای موقتی نهایتاً دو تا چهار ساله داشته باشد.»
او ادامه می‌دهد: «اگر می‌خواهیم برنامه صادرات گاز داشته باشیم و تجارت گاز را دو برابر کنیم؛ باید سه کار را ابتدا انجام بدهیم؛ مقدم بر همه موارد، مدیریت مصرف داخل است. دوم افزایش ظرفیت عرضه داخلی (چه تولید میدان جدید، چه ازدیاد برداشت و چه جمع‌آوری گازهای مشعل)، مورد سوم هم استفاده از فرصت‌ها و خرید گاز مازاد کشورها از جمله روسیه برای صادرات از ایران است.»
رئیس مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی توضیح می‌دهد: «در همین حال چند مورد را هم باید پیش ببریم. قرارداد واردات گاز از ترکمنستان و روسیه و در عین حال صادرات به عراق، ترکیه، پاکستان، افغانستان و عمان و کشورهای دیگر منطقه.»
او در پایان می‌گوید: «واردات گاز از کشورهایی که مازاد دارند-با قیمت منطقی- یک نوع دیپلماسی منطقه‌ای است که کمک می‌کند ما نیز به ایفای تعهدات صادراتی‌مان بپردازیم. ما باید تعهد صادرات گاز به عراق را به گونه‌ای ایفا کنیم که به دنبال بدیل نباشد. دوم، حفظ بازارمان در ترکیه و تمدید این قرارداد است. سال ۲۰۲۶ قرارداد فعلی تمام می‌شود. الان مذاکرات برای تمدید این قرارداد در حال انجام است و در همین حال نیم نگاهی هم به بازارهای دیگر نظیر پاکستان داریم که یک مقدمات ضروری دارد که باید آن مقدمات را فراهم کنیم. برخی موارد همین امسال هم قابل اجراست.»