نقش مهم جهش‌های ارزی در تورم / رانت‌جوها با تورم چه می‌کنند؟

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی رادار اقتصاد به نقل از اکوایران، تیمور رحمانی - اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه تهران - طی نشستی در سی‌امین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی که در بانک مرکزی برگزار شد، به موضوع بررسی عوامل اثرگذار بر نرخ تورم پرداخت و به نیرویی تحت عنوان رانت‌جویی اشاره کرد که منجر به تداوم و تشدید ناترازی‌ها می‌شود و نهایتا خود را در رشد بالای نقدینگی منعکس می‌کند.

رحمانی در این نشست با اشاره به ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران، ابتدا با طرح مساله‌ای عنوان کرد: اقتصاد ایران طی پنج سال گذشته دارای تورم بالا اما بی‌ثباتی بوده است. اگر قرار باشد نرخ تورم صرفا متاثر از عوامل بلندمدت آن حرکت کند، این داده‌های صعود و نزول که در تورم نقطه‌ای و ماهانه به خوبی مشاهده می‌شود توضیح قانع‌کننده‌ای نخواهد داشت و باید مسیر هموارتری را طی می‌کرد؛ بنابراین باید به دنبال عامل اثرگذار دیگری بود.

رحمانی ادامه داد: در طول سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ نرخ تورم بالاتر از نرخ رشد نقدینگی بوده و با توجه به اینکه افزایش قیمت دارایی‌ها بسیار بیشتر از نرخ رشد نقدینگی بوده، محتمل است که افزایش مجموع قیمت‌ها (یک سبد عمومی‌تر) و نه فقط سبد CPI، به طور قابل توجهی بیش از رشد نقدینگی باشد. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد چهار نکته مهم وجود دارد؛ این‌که در بلندمدت رابطه نرخ تورم و نرخ رشد نقدینگی بسیار چشمگیر است، جهش‌های تورمی قابل توجه همگی با جهش نرخ ارز همراه بوده‌اند، دوره‌هایی افزایش محسوس تورمی داریم که بدون تغییر نرخ ارز در اقتصاد ایران رخ داده و همچنین متعاقب تمام جهش‌های ارزی، متوسط رشد نقدینگی تشدید شده است. بنابراین توضیحی که ما در مورد تورم ارائه می‌دهیم، باید با این موارد ذکر شده سازگار باشد.

توان خرج کردن فراتر از توان تولید شده است

او تصریح کرد: زمانی که ترند نرخ رشد نقدینگی و نرخ تورم بررسی شود، به اصراری که اقتصاد بر آن دارد، می‌رسیم؛ اینکه در بلندمدت نرخ رشد نقدینگی و تورم با یکدیگر پیش می‌روند. اثر تکانه‌های ارزی نیز بر جهش‌های نرخ تورم را می‌توان در بررسی داده‌ها مشاهده کرد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که جهش‌های ارزی، رشد نقدینگی را با خود همراه می‌کند.

رحمانی با اشاره به اینکه به نگاه بلندمدتِ اقتصاد در مورد تاثیر رشد نقدینگی بر تورم، پایبند است، عنوان کرد: با همه این تفاسیر نمی‌توان نسبت به اثر دیگر عوامل موثر بر نرخ تورم بی‌تفاوت بود. از سال ۱۳۵۰ به بعد اقتصاد ایران «توان خرج کردن فراتر از توان تولید کالاها و خدمات» را ایجاد کرده که به معنی شکل‌گیری مکرر اضافه تقاضا برای کالاها و خدمات و لذا شکل‌گیری فشار برای افزایش قیمت‌ها است. این ایجاد توان خرج کردن فراتر از توان تولید، انعکاس آن چیزی است که امروزه تحت عنوان ناترازی از آن یاد می‌شود.

این اقتصاددان تصریح کرد: نیرویی که ورا و پشت این ناترازی‌ها وجود دارد، شکل‌گیری نوعی از رانت‌جویی در کشور است که از نظر اجتماعی، نابهینه است اما چارچوب بازی تخصیص منابع اقتصادی آن را تبدیل به نوعی تعادل کرده و به این راحتی‌ها قابل تبدیل نیست. برخی از اصحاب اقتصاد معتقدند در حال حاضر به‌جای تمرکز بر کاهش رشد نقدینگی باید به این موضوع پرداخت که چگونه این بازی را باید تغییر داد. به طور قطع می‌توان گفت در حال حاضر نیز بخشی از تورم به‌خاطر وجود این نیروی رانت‌جو است که به زبان کمیت خود را در رشد بالای نقدینگی و به زبان قیمت و نرخ، خود را در قالب نرخ بهره حقیقی پایین در اکثر دوره‌ها نشان می‌دهد.

سایه جهش‌های ارزی بر تورم لجام‌گسیخته

او در تحلیل جهش‌های تورمی عنوان کرد: اگرچه می‌توان برای جهش‌های تورمی عوامل متعددی ذکر کرد که خود را در قالب شوک‌های وارد به بخش عرضه و تقاضای کل نشان می‌دهند، اما نقش غالب و مسلط را در شکل دادن جهش‌های تورمی ایران، جهش‌های نرخ ارز داشته است، یعنی اهمیت دیگر عوامل کمتر بوده است. با وجود آنکه بخشی از جهش‌های نرخ ارز انعکاس همان نیروی بلندمدت ایجاد تورم است، بخشی از جهش‌های ارزی هم منشاء برونزا دارد.

رحمانی در ادامه به چگونگی تشکیل جهش‌های تورمی در نتیجه جهش‌های ارزی پرداخت و گفت: اولا جهش ارزی در ایران عموما انعکاس کاهش توان وارداتی و لذا توان پرتاب به تورم است. ثالثا جهش‌های ارزی به دلیل لنگر انتظاراتی بودن نرخ ارز سبب جهش انتظارات تورمی می شود. ثالثا جهش‌های ارزی ازطریق مستقیم بر قیمت کالاهای قابل مبادله و اثر غیرمستقیم بر قیمت کالاهای غیر قابل مبادله، اسباب جهش تورمی را فراهم می‌آورد. تاکید می‌کنم که این موارد بر انحرافات تورمی اثرگذار است و اگر در جایی عنوان شود که نرخ ارز عامل تورم ماندگار اقتصاد ایران است، من فورا خروج می‌کنم.

او افزود: جهش‌های نرخ ارز قبل از هر چیز از طریق فشار کسری بودجه گریبان‌گیر دولت می‌شود و دولت برای جبران آثار رفاهی و از طریق افزایش نیاز سرمایه در گردش، اسباب فشار بر رشد نقدینگی را فراهم می‌آورد و همین دلیل است که متعاقب شروع جهش‌های ارزی رشد نقدینگی تشدید می‌شود.

رحمانی تصریح کرد: رشد نقدینگی به تنهایی موجب تورم لجام‌‎گسیخته طی سال‌های اخیر نبوده و تداوم این تورم که رشد آن از رشد نقدینگی نیز بالاتر بوده معلول عوامل دیگری بوده که شوک برون‌زایی مثل شوک درآمدهای ارزی و شوک نرخ‌های مبادله موجب جهش ارزی شده که این واقعیت با داده‌های موجود سازگار است. همچنین در سال جاری مساله انتظار خروج سرمایه مساله پررنگی است که اگر مهار نشود نمی‌توان تورم و نقدینگی را مهار کرد.